Στο πλαίσιο της εκστρατείας #MediaSmartOnline, που στοχεύει στην ανάδειξη δράσεων εκπαίδευσης στα μέσα επικοινωνίας σε όλη την Ευρώπη και λειτουργεί σε συνεργασία με το δίκτυο των Κέντρων Ασφαλούς Διαδικτύου (SIC) και την Media & Learning Association (MLA) στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας Better Internet for Kids (BIK), δημοσιεύονται μια σειρά άρθρων που εστιάζουν στην καταπολέμηση της παραπληροφόρησης.

Όπως ορίζεται στον ενισχυμένο κώδικα δεοντολογίας του 2022 για την παραπληροφόρηση:

Η εσφαλμένη παραπληροφόρηση (misinformation) είναι ψευδές ή παραπλανητικό περιεχόμενο που κοινοποιείται χωρίς επιβλαβή πρόθεση, αν και οι επιπτώσεις μπορεί να είναι επιβλαβείς, π.χ. όταν οι άνθρωποι μοιράζονται ψευδείς πληροφορίες με φίλους και συγγενείς χωρίς να το γνωρίζουν.

Παραπληροφόρηση (disinformation) είναι το ψευδές ή παραπλανητικό περιεχόμενο που διαδίδεται με σκοπό την εξαπάτηση ή την εξασφάλιση οικονομικού ή πολιτικού οφέλους και το οποίο μπορεί να προκαλέσει δημόσια βλάβη.

Γιατί παραπληροφόρηση;

Τα τελευταία χρόνια, έχει γίνει εμφανής η αναγκαιότητα της παιδείας στα μέσα επικοινωνίας καθώς αποτελεί τον βασικό πυλώνα καταπολέμησης της παραπληροφόρησης. Αρκετοί βασικοί παράγοντες συνέβαλαν σε αυτό:

• Η άνοδος των νέων τεχνολογιών, όπως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έτσι και η τεχνητή νοημοσύνη, έχουν διευκολύνει τη διάδοση της παραπληροφόρησης. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν γίνει οι κύριες πηγές ειδήσεων και πληροφοριών για πολλούς ανθρώπους. Η διάδοση του περιεχομένου σε αυτές τις πλατφόρμες έχει διευκολύνει την ταχεία εξάπλωση της παραπληροφόρησης σε ένα ευρύ κοινό. Αυτό οδήγησε στην ανάγκη άμεσης ανάπτυξης νέων εργαλείων και στρατηγικών που θα βοηθήσουν στον εντοπισμό, την απομάκρυνση και την απομυθοποίηση της παραπληροφόρησης, όπως για παράδειγμα εργαλεία ελέγχου γεγονότων, bots κοινωνικών μέσων και συστήματα τεχνητής νοημοσύνης (AI). 
• Οι φορείς παραπληροφόρησης αναπτύσσουν συνεχώς νέους και πιο εξελιγμένους τρόπους διάδοσης των μηνυμάτων τους. Αυτό έχει καταστήσει δυσκολότερο τον εντοπισμό και την εξάλειψη της παραπληροφόρησης.
• Ο αυξανόμενος αντίκτυπος της παραπληροφόρησης στη δημοκρατία και την κοινωνία: η παραπληροφόρηση έχει αποδειχθεί ότι έχει σημαντικό αντίκτυπο στις εκλογές, την κοινή γνώμη και την κοινωνική συνοχή. Ορισμένες από τις ανησυχίες περιλαμβάνουν: την εντατικοποίηση και τον πολλαπλασιασμό των περιστατικών παρέμβασης στις εκλογές, των ψευδών ειδήσεων, της χειραγώγησης και της πολιτικής πόλωσης που τροφοδοτείται από ψευδείς πληροφορίες.
• Μεγαλύτερη εστίαση στην εκπαίδευση και αύξηση της ευαισθητοποίησης του κοινού: οι πολίτες συνειδητοποιούν όλο και περισσότερο τους κινδύνους της παραπληροφόρησης και απαιτούν να αναληφθεί περισσότερη δράση για την αντιμετώπισή τους. Αυτό περιλαμβάνει την ανάπτυξη εκστρατειών ευαισθητοποίησης του κοινού και την παιδεία των πολιτών στα μέσα ενημέρωσης. 
• Δίνεται μεγαλύτερη έμφαση στη διεθνή συνεργασία: οι κυβερνήσεις και οι οργανισμοί συνεργάζονται όλο και περισσότερο για την καταπολέμηση της παραπληροφόρησης. Αυτό περιλαμβάνει την ανταλλαγή πληροφοριών, την ανάπτυξη κοινών στρατηγικών και τον συντονισμό των προσπαθειών για την εξάλειψη των εκστρατειών παραπληροφόρησης. 

Η καταπολέμηση της παραπληροφόρησης είναι πολύπλοκη και δύσκολη. Όλο και περισσότεροι άνθρωποι αποδέχονται τη σημασία της παιδείας στα μέσα επικοινωνίας. Παρά το γεγονός  ότι ο έλεγχος των γεγονότων και η εφαρμογή πιο υπεύθυνων προτύπων λειτουργίας από όλες τις πλατφόρμες και τα μέσα ενημέρωσης είναι ζωτικής σημασίας μόνο με την καλλιέργεια της παιδείας όλων των πολιτών στα μέσα επικοινωνίας μπορούμε πραγματικά να νικήσουμε την παραπληροφόρηση.

Ποια είναι η θέση της ΕΕ όσον αφορά την παραπληροφόρηση;

Με στόχο την προστασία των ευρωπαϊκών αξιών και των δημοκρατικών συστημάτων η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διαθέτει πλέον μια διαρκώς εμπλουτιζόμενη στρατηγική για την πάταξη της παραπληροφόρησης. Αυτή περιλαμβάνει:

• «Αντιμετώπιση της παραπληροφόρησης στο διαδίκτυο: μια ευρωπαϊκή προσέγγιση». Πρόκειται για μια συλλογή εργαλείων για την αντιμετώπιση της διάδοσης της παραπληροφόρησης και τη διασφάλιση της προστασίας των αξιών της ΕΕ.
• Το σχέδιο δράσης κατά της παραπληροφόρησης αποσκοπεί στην ενίσχυση της ικανότητας και της συνεργασίας της ΕΕ για την καταπολέμηση της παραπληροφόρησης.
• Το σχέδιο δράσης για την ευρωπαϊκή δημοκρατία αναπτύσσει κατευθυντήριες γραμμές σχετικά με τις υποχρεώσεις και τη λογοδοσία των διαδικτυακών πλατφορμών για την καταπολέμηση της παραπληροφόρησης.
• Ο κώδικας δεοντολογίας του 2018 για την παραπληροφόρηση αποσκοπεί στην επίτευξη των στόχων που καθορίζονται στην ανακοίνωση της Επιτροπής που παρουσιάστηκε τον Απρίλιο του 2018. Ήταν η πρώτη φορά, παγκοσμίως, που ο κλάδος συμφώνησε, σε εθελοντική βάση, σε πρότυπα αυτορρύθμισης για την καταπολέμηση της παραπληροφόρησης.
•  Ο ενισχυμένος κώδικας δεοντολογίας για την παραπληροφόρηση, που υπεγράφη στις 16 Ιουνίου 2022, συγκεντρώνει ευρύ φάσμα παραγόντων για να δεσμευτούν σε ένα ευρύ σύνολο εθελοντικών δεσμεύσεων για την αντιμετώπιση της παραπληροφόρησης.
• Η παραπληροφόρηση αναφέρεται στην Ευρωπαϊκή Διακήρυξη για τα Ψηφιακά Δικαιώματα και Αρχές, η οποία παρουσιάζει τη δέσμευση της ΕΕ για έναν ασφαλή, προστατευμένο και βιώσιμο ψηφιακό μετασχηματισμό. Η ΕΕ θέλει να διασφαλίσει ότι όλοι μαθαίνουν πώς να διακρίνουν μεταξύ γεγονότων και ψευδών ειδήσεων που προσπαθούν να δώσουν σκόπιμα στους χρήστες ψευδείς πληροφορίες. 

Επιπλέον, το σχέδιο δράσης για την ψηφιακή εκπαίδευση (2021-2027) είναι μια ολοκληρωμένη πρωτοβουλία της ΕΕ που οραματίζεται τη δημιουργία ενός υψηλής ποιότητας, χωρίς αποκλεισμούς και προσβάσιμου τοπίου ψηφιακής εκπαίδευσης στην Ευρώπη. Αντικατοπτρίζει τη δέσμευση της ΕΕ να προσαρμόσει τα συστήματα εκπαίδευσης και κατάρτισης των κρατών μελών στην ψηφιακή εποχή, με έμφαση στην προώθηση της συνεργασίας και την αντιμετώπιση των προκλήσεων που θέτουν οι συνέπειες της πανδημίας COVID-19. Αξιοσημείωτη σημασία στο πλαίσιο του σχεδίου είναι η διαμόρφωση κοινών κατευθυντήριων γραμμών για την ενδυνάμωση των εκπαιδευτικών και των εκπαιδευτών στην καλλιέργεια του ψηφιακού γραμματισμού και την καταπολέμηση της παραπληροφόρησης μέσω της εκπαίδευσης και της κατάρτισης.

Το έργο του EDMO

Το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο Ψηφιακών Μέσων (EDMO) είναι ένα ανεξάρτητο παρατηρητήριο που συγκεντρώνει ελεγκτές γεγονότων και ακαδημαϊκούς ερευνητές με εμπειρογνωσία στον τομέα της παραπληροφόρησης στο διαδίκτυο, των πλατφορμών μέσων κοινωνικής δικτύωσης και των επαγγελματιών των μέσων ενημέρωσης που καθοδηγούνται από δημοσιογράφους. Ο ιστότοπός περιέχει πολλά χρήσιμα άρθρα που μπορούν να βοηθήσουν τους εκπαιδευτικούς να ενημερώνονται για τις τρέχουσες τάσεις και ζητήματα παραπληροφόρησης σε ολόκληρη την Ευρώπη.

Το EDMO είναι ένα χρηματοδοτούμενο από την ΕΕ έργο που βασίζεται στη Σχολή Διακρατικής Διακυβέρνησης του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου στη Φλωρεντία της Ιταλίας. Καλύπτει τα 27 κράτη μέλη της ΕΕ και τη Νορβηγία. Όσον αφορά το σκέλος της παιδείας στα μέσα επικοινωνίας, το EDMO παρέχει εμπειρογνωμοσύνη, ιδέες και ευκαιρίες σύνδεσης που θα ενδυναμώσουν τους επαγγελματίες αλλά και τους απλούς πολίτες στην καταπολέμηση της παραπληροφόρησης.

Άλλα έργα και πόροι

Άλλα έργα που πραγματοποιήθηκαν είτε σε θεσμικό επίπεδο της ΕΕ είτε μέσω έργων χρηματοδοτούμενων από την ΕΕ:

• Facts4All: Σχολεία για την αντιμετώπιση της παραπληροφόρησης MOOC – Στο πλαίσιο του έργου Facts4All, το European Schoolnet και οι εταίροι του έργου δημιούργησαν ένα μαζικό ανοικτό διαδικτυακό μάθημα (MOOC) για εκπαιδευτικούς σχετικά με τον τρόπο αντιμετώπισης της παραπληροφόρησης στις σχολικές κοινότητες. Όλο το περιεχόμενο του MOOC είναι διαθέσιμο ως αρχειοθετημένο μάθημα. Περισσότερες πληροφορίες για το έργο είναι διαθέσιμες εδώ.
• Σχολή Κοινωνικών Δικτύων – Αυτός ο πόρος απευθύνεται σε παιδιά πρωτοβάθμιας ηλικίας, δασκάλους και γονείς / φροντιστές και παρέχει πληροφορίες και συμβουλές σχετικά με μια σειρά διαδικτυακών ζητημάτων, συμπεριλαμβανομένης της αξιολόγησης του τι μπορεί ή δεν μπορεί να εμπιστευτεί στο διαδίκτυο, όπως οι ψευδείς ειδήσεις. Υπάρχουν συνοδευτικές δραστηριότητες που οι εκπαιδευτικοί μπορούν να χρησιμοποιήσουν στην τάξη και οι γονείς μπορούν να χρησιμοποιήσουν στο σπίτι.
• Το SMILES είναι ένα έργο παιδείας στα μέσα επικοινωνίας που υποστηρίζεται από το πρόγραμμα ERASMUS+ της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, το οποίο ανέπτυξε καινοτόμες μεθόδους μάθησης για να βοηθήσει τους νέους να αντιμετωπίσουν την παραπληροφόρηση. Η ομάδα του SMILES αποτελούνταν από συνεργάτες από το Βέλγιο, την Ολλανδία και την Ισπανία που εργάζονται σε βιβλιοθήκες, οργανισμούς γραμματισμού στα μέσα επικοινωνίας και ερευνητικά ιδρύματα. Η ομάδα του SMILES έχει ετοιμάσει μια σειρά δραστηριοτήτων, υλικών και εργαλείων σχετικά με την παραπληροφόρηση, η οποία επιτρέπει στους νέους ηλικίας 12 έως 16 ετών να αναπτύξουν τις γνώσεις και τις δεξιότητές τους στην αναγνώριση και την καταπολέμηση των ψευδών ειδήσεων και της παραπληροφόρησης. Σύμφωνα με την έκθεση αξιολόγησης, πάνω από το 40% των μαθητών στις τρεις χώρες απόλαυσαν τη συμμετοχή τους στη σειρά δραστηριοτήτων.
• Το EDUmake είναι ένα διετές έργο που υποστηρίζεται από το πρόγραμμα «Δημιουργική Ευρώπη» της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, το οποίο ξεκίνησε τον Οκτώβριο του 2022. Επικεντρώνεται σε μια καινοτόμο διαδραστική εκπαιδευτική προσέγγιση που ονομάζεται EDUbox, σχεδιασμένη από και για εκπαιδευτικούς, για εφαρμογή στις τάξεις. Πρόκειται για μια συλλογική προσπάθεια στην οποία συμμετέχουν εταίροι από το Βέλγιο, την Κροατία και την Ολλανδία, οι οποίοι προσαρμόζουν τοπικές εκδόσεις των υφιστάμενων πόρων του EDUbox για μαθητές ηλικίας 12-18 ετών. Αυτά τα υλικά αξιοποιούν οπτικοακουστικό περιεχόμενο υψηλής ποιότητας και διαδραστικές στρατηγικές για να προσελκύσουν τους μαθητές. Το EDUmake αναπτύσσει μια συγκεκριμένη έκδοση του EDUbox για την πολιτική πριν από τις ευρωπαϊκές εκλογές το 2024. Μια ουσιαστική πτυχή του έργου είναι η δημιουργία μιας προσβάσιμης μορφής για τη μετάφραση και την πλαισίωση των πόρων του EDUbox σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση και ενδεχομένως πέρα από αυτήν.
• «Ενωμένοι κατά της παραπληροφόρησης» (Ενωμένοι κατά της παραπληροφόρησης) είναι μια δημόσια εκστρατεία που διεξάγεται από το Ιταλικό Παρατηρητήριο Ψηφιακών Μέσων (IDMO) σε συνεργασία με τη RAI (τον ιταλικό εθνικό δημόσιο ραδιοτηλεοπτικό φορέα). Η εκστρατεία αυτή αποτελείται από μια σειρά βίντεο σχετικά με την παραπληροφόρηση και την ψηφιακή ένταξη, η οποία είχε ως στόχο να δώσει στους πολίτες τα κατάλληλα εργαλεία για να αναπτύξουν την κριτική τους σκέψη και να ασκήσουν την ψηφιακή τους ιθαγένεια. Το περιεχόμενο έχει σχεδιαστεί για χρήση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αλλά μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί σε διαδικτυακά και τηλεοπτικά κανάλια.

Πηγή: Better Internet for Kids