Η λέξη “παιδεία” περιγράφει συνήθως την ικανότητα ανάγνωσης και γραφής.

Η παιδεία, ή ο γραμματισμός στα μέσα (media literacy) είναι ο όρος που αναφέρεται στην απόκτηση γνωσιακών, τεχνικών και επικοινωνιακών δεξιοτήτων και ικανοτήτων χρήσης των σύγχρονων μέσων επικοινωνίας.

Συγκεκριμένα ο όρος αφορά:

α) γνωστικές δεξιότητες, δηλαδή την ικανότητα κατανόησης, ανάλυσης και κριτικής αξιολόγησης της λειτουργίας των μέσων επικοινωνίας και ενημέρωσης καθώς και των μηνυμάτων που μεταφέρονται μέσω αυτών

β) τεχνικές δεξιότητες, δηλαδή την πρόσβαση και ικανότητα κριτικής χρήσης των σύγχρονων μέσων επικοινωνίας

γ) επικοινωνιακές και κοινωνικές δεξιότητες, δηλαδή, την ικανότητα προσωπικής έκφρασης και δημιουργίας (μέσω της παραγωγής περιεχομένου)

Η Παιδεία στα Μέσα αφορά δεν αφορά μόνο σε όλα τα μέσα ενημέρωσης αλλά και σε οποιαδήποτε μορφή έκφρασης και επικοινωνίας στη σύγχρονη, ψηφιακή εποχή.

Μία κοινωνία με παιδεία στα μέσα και την πληροφορία προωθεί την ανάπτυξη ελεύθερων, ανεξάρτητων και πλουραλιστικών μέσων και ανοιχτών συστημάτων πληροφορίας.

Οι πολίτες μπορούν να διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο στην ποιότητα των πληροφοριών που κυκλοφορούν στο Διαδίκτυο και τα Social Media. Ο στόχος είναι να αποκτήσουν δεξιότητες κριτικής σκέψης. να εκπαιδευτούν δηλαδή έτσι ώστε:

• Να αναγνωρίζουν τη διαφορά μεταξύ της δημοσιογραφίας και άλλων μορφών πληροφόρησης και μεταξύ των δημοσιογράφων και άλλων “προμηθευτών” πληροφοριών.
• Στο πλαίσιο της δημοσιογραφίας, να αναγνωρίζουν τη διαφορά μεταξύ ειδήσεων και γνώμης. 
• Στο πλαίσιο των ειδήσεων, να είναι σε θέση να αναλύσουν τη διαφορά μεταξύ των ισχυρισμών και της επαληθευμένης πληροφορίας καθώς και μεταξύ των αποδείξεων και των συμπερασμάτων.
• Να μπορούν να αξιολογούν και να αποδομούν ειδησεογραφικές αναφορές σε όλες τις πλατφόρμες των μέσων μαζικής ενημέρωσης, με βάση την ποιότητα των αποδεικτικών στοιχείων και την αξιοπιστία των πηγών.
• Να μπορούν να διακρίνουν τη μεροληψία των ειδησεογραφικών μέσων αλλά και τη μεροληψία του κοινού.

Τα παιδιά ξέρουν πολλά για το διαδίκτυο, περισσότερα πολλές φορές από τους γονείς. Δεν θα πρέπει να συγχέουμε, όμως, αυτά που γνωρίζουν τα παιδιά σε επίπεδο εφαρμογών και εργαλείων με αυτά που γνωρίζουν και αντιλαμβάνονται σε επίπεδο περιεχομένου των μηνυμάτων. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τα παιδιά στις μικρές κυρίως ηλικίες δεν έχουν αναπτύξει ακόμη πλήρως τις διανοητικές εκείνες ικανότητες κριτικής αναζήτησης και επεξεργασίας που σχετίζονται με τη γνώση. Ξέρουν ενδεχομένως να χρησιμοποιούν τις τεχνολογίες, τι κάνουν όμως με αυτές; Και ποιες είναι οι ικανότητές τους στην πρόσληψη του περιεχομένου;

Η Παιδεία στα Μέσα:

Καθώς τα παιδιά αξιολογούν τα μέσα ενημέρωσης, αποφασίζουν αν τα μηνύματα έχουν νόημα, γιατί συμπεριλήφθηκαν ορισμένες πληροφορίες, τι δεν συμπεριλήφθηκε και ποιες είναι οι βασικές ιδέες. Μαθαίνουν να χρησιμοποιούν παραδείγματα για να υποστηρίξουν τις απόψεις τους. Ο γραμματισμός των μέσων ενημέρωσης βοηθά επίσης τα παιδιά να μάθουν πώς να καθορίζουν εάν κάτι είναι αξιόπιστο. Βοηθά επίσης στο να αντισταθούν στις τεχνικές που χρησιμοποιούν οι έμποροι για την πώληση προϊόντων. Άρα: 

• Τα μαθαίνει να σκέφτονται κριτικά
• Γίνονται έξυπνοι «καταναλωτές» προϊόντων και πληροφοριών
• Μαθαίνουν να ξεχωρίζουν την άποψη από το γεγονός.
• Μαθαίνουν να επικοινωνούν με υπευθυνότητα.
• Μαθαίνουν να προσδιορίζουν, να αναγνωρίζουν και να κατανοούν το ρόλο των μέσων ενημέρωσης στην κοινωνία και πως μπορούν να επηρεάζουν την κοινή γνώμη.

Όταν τα παιδιά καταλαβαίνουν τι είδους επιρροή έχει κάτι, μπορούν να κάνουν ενημερωμένες επιλογές.

Όταν επιχειρήσετε να διδάξετε στα παιδιά παιδεία στα μέσα κατά πάσα πιθανότητα θα καταλήξετε να μάθετε από τα παιδιά τόσα όσα θα μάθουν και εκείνα από εσάς. Στην πραγματικότητα, η διαδικασία είναι περισσότερο ανταλλαγή ιδεών.

Η παιδεία στα μέσα επικοινωνίας περιλαμβάνει την υποβολή συγκεκριμένων ερωτήσεων και την υποστήριξη των απόψεών που υπάρχουν, με παραδείγματα. Επίσης είναι πολύ πιο αποτελεσματικό η διαδικασία της εκπαίδευσης να ενσωματωθεί στις καθημερινές δραστηριότητες του παιδιού.

Για παράδειγμα:

Με μικρότερα παιδιά, μπορείτε να συζητήσετε για πράγματα με τα οποία είναι εξοικειωμένα  αλλά ίσως να μην έχουν δώσει μεγάλη προσοχή π.χ  διαφημίσεις δημητριακών, περιτυλίγματα τροφίμων και πακέτα παιχνιδιών.

Με τα μεγαλύτερα παιδιά, μπορείτε να μιλήσετε με παραδείγματα μέσα από τα μέσα που απολαμβάνουν και αλληλοεπιδρούν όπως βίντεο YouTube, και διαφημίσεις για βιντεοπαιχνίδια.
Οι βασικές ερωτήσεις που μπορείτε να υποβάλλετε είναι:

• Ποιος το δημιούργησε; Ήταν μια εταιρεία; Ήταν ένα άτομο; Ήταν καλλιτέχνης; Ήταν μια ανώνυμη πηγή;
• Γιατί το δημοσιοποίησε; Για να ενημερώσει για κάτι που συνέβη στον κόσμο; Για να αλλάξει γνώμη ή συμπεριφορά ο αναγνώστης; Για να γελάσει ο αναγνώστης; Για να αγοράσει κάτι;
• Ποιο είναι το μήνυμα; Αφορά παιδιά; Κορίτσια; Αγόρια; Άτομα που έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον;
• Ποιες τεχνικές χρησιμοποιούνται για να καταστήσουν το μήνυμα αξιόπιστο ή πιστευτό; Έχει στατιστικά στοιχεία από αξιόπιστη πηγή; Περιέχει αποσπάσματα από εμπειρογνώμονα; Υπάρχει άμεση αποδείξεις των ισχυρισμών που προβάλλονται;
• Είναι οι πληροφορίες ισορροπημένες με διαφορετικές απόψεις – ή παρουσιάζεται μόνο η μία πλευρά;
• Πώς σας έκανε να νιώσετε το μήνυμα;

Τα ψεύτικα νέα (fake news) έχουν πάρει μεγάλες διαστάσεις. Η ποσότητα και οι τύποι πηγών ειδήσεων στην ψηφιακή εποχή έχουν καταστήσει πιο δύσκολη την εκτίμηση του τι είναι πραγματικό και τι είναι ψεύτικο.

Χαρακτηριστικά των αληθινών ειδήσεων:

• Αναφορά πηγής: Οι αξιόπιστες ειδησεογραφικές ιστορίες περιλαμβάνουν το ονοματεπώνυμο του συγγραφέα, μια ημερομηνία (πότε και πού προέκυψε η ιστορία)  τα γεγονότα, και τα αποσπάσματα που αποδίδονται σε συγκεκριμένους ανθρώπους και ομάδες.
• Πρότυπα και δεοντολογία. Οι αξιόπιστες ειδήσεις τηρούν τα πρότυπα δεοντολογίας και επαγγελματικής συμπεριφοράς
• Πλήρης αποκάλυψη. Ένας συγγραφέας θα πρέπει να είναι σαφής σχετικά με το πότε η δουλειά του είναι μια γνώμη και αν αυτός ή αυτή έχει οποιαδήποτε σχέση με το δημοσίευμα ή τους πρωταγωνιστές του που θα μπορούσε να επηρεάσει την κρίση του. Τα κομμάτια γνώμης πρέπει να αναγράφουν τη λέξη «γνώμη ή άποψη» και να είναι γραμμένα στο πρώτο πρόσωπο.
• Αντικειμενικές πηγές. Οι ειδικοί και οι άλλες πηγές που σχολιάζουν την ιστορία δεν πρέπει να έχουν σύγκρουση συμφερόντων.
• Αξιόπιστη έρευνα. Μελέτες που δημιουργούνται από επιστήμονες από αναγνωρισμένα εργαστήρια, όπως εκείνα που συνδέονται με πανεπιστήμια ή με ανεξάρτητους μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς (που δεν έχουν οικονομικό κίνητρο για την παροχή των δεδομένων που δημοσιεύουν) πρέπει να περιγράφουν τη μεθοδολογία τους. Η έρευνα θα πρέπει να αξιολογείται από ομότιμους (άλλοι επιστήμονες έχουν διαβάσει και υπογράψει τις μεθόδους συλλογής δεδομένων).

Χαρακτηριστικά των ψευδών ειδήσεων:

• Διαφημιστικό περιεχόμενο. Το περιεχόμενο που «μιμείται» τις παραδοσιακές ειδήσεις αλλά πληρώνεται από έναν διαφημιζόμενο θα πρέπει να δηλώνεται με κάποιο τρόπο ότι είναι «χορηγούμενο περιεχόμενο»
• Βίντεο με μεγάλη απήχηση. Δεν είναι όλα τα viral βίντεο πλαστά. Mπορεί όμως να είναι παραπλανητικά. Τα βίντεο μπορούν να επεξεργαστούν ώστε να περιλαμβάνουν μόνο συγκεκριμένες σκηνές και ήχο.
• Ασυνήθιστες διευθύνσεις URL. Οι πιο γνωστές διευθύνσεις URL τελειώνουν με “gr”, “com”, “.net”, “.gov”, “.org”, “.mil” και “.edu”. ” Οτιδήποτε προστίθεται στα άκρα αυτών των διευθύνσεων URL – για παράδειγμα, “.co” – μπορεί να υποδηλώνει κάποιον που προσπαθεί να αποκρύψει την ταυτότητά του.
• Χαμηλή ποιότητα. Εντυπωσιακοί τίτλοι, επικεφαλίδες με έντονα γραμματικά λάθη, και εικόνες χαμηλής ποιότητας είναι ενδείξεις ότι πρέπει να είστε σκεπτικοί για την πηγή.
• Οι επικεφαλίδες με λέξεις όπως “απίστευτες”, “επικές” και “εκπληκτικές” και ακραίες εικόνες που έχουν σχεδιαστεί για να κάνουν τους ανθρώπους να κάνουν κλικ σε μια ιστορία οδηγούν συνήθως σε αμφίβολο περιεχόμενο.
• Αστείες φωτογραφίες. Οι νόμιμες πηγές ειδήσεων προσπαθούν να χρησιμοποιήσουν εικόνες που απεικονίζουν την κύρια ιδέα μιας ιστορίας.
• Ενοχλητικές διαφημίσεις. Οι διαφημίσεις banner, οι διαφημίσεις που αναβοσβήνουν και τα αναδυόμενα παράθυρα είναι ενδείξεις ότι ο ιστότοπος προσπαθεί απλά να πάρει κλικ.

Μην μοιράζεστε. Βοηθήστε στο να μην εξαπλωθεί η παραπληροφόρηση! Όσο περισσότερο κάνετε κλικ, τόσο περισσότερα χρήματα αποκτούν οι δημιουργοί.