Η επίδραση των Reels, Shorts, και Stories στη συγκέντρωση της προσοχής μας

Αρχική
»
Νέα - Άρθρα
»
Η επίδραση των Reels, Shorts, και Stories στη συγκέντρωση της προσοχής μας

Στην ψηφιακή εποχή που διανύουμε, παρατηρείται μια αλλαγή στον τρόπο και στους κώδικες επικοινωνίας των ανθρώπων όλων των ηλικιακών ομάδων. Τα τελευταία 3 χρόνια, αυτό που ακούγεται συχνά σε συζητήσεις μικρών και μεγάλων σε ηλικία χρηστών, είναι τα σύντομα βίντεο που μπορούν να δημιουργήσουν και να δημοσιοποιήσουν μέσω των προσωπικών τους λογαριασμών οι ίδιοι οι χρήστες των μέσων κοινωνικών δικτύων με περιεχόμενο της επιλογής τους. Για παράδειγμα, μπορούν να δημιουργηθούν από έναν απλό χρήστη για να αναδείξει στιγμές της καθημερινότητας του, από κάποιον καλλιτέχνη που θέλει να δημοσιοποιήσει το ταλέντο του, ή από κάποιον influencer με σκοπό τη διαφήμιση ενός αγαθού. Ανεξάρτητα πάντως από τον σκοπό για τον οποίο δημιουργούνται, τα Reels είναι πλέον παντού, έχουν κυριαρχήσει στις διαδικτυακές ζωές μας και φαίνεται ότι έχουν καταφέρει να εγκλωβίσουν την προσοχή των χρηστών.

Χαρακτηριστικά των Reels, Shorts και Stories

Τα σύντομα βίντεο reels, shorts ή Stories από το 2020 που πρωτοεμφανίστηκαν, μοιράζονται ένα κοινό χαρακτηριστικό, που είναι ο σύντομος χρόνος διάρκειας τους. Πιο συγκεκριμένα, τα reels διαρκούν πλέον έως 90 δευτερόλεπτα ενώ τα Stories είναι μικρότερα, αλλά και οι δύο μορφές έχουν κάθετη μορφή στις συσκευές, ενώ οι χρήστες μπορούν να ελέγξουν απόλυτα το περιεχόμενο τους, ρυθμίζοντας κατά βούληση την εμφάνιση τους, τα οπτικά εφέ έως και τη μουσική υπόκρουση που θα τα συνοδεύει. Η βασική διαφορά τους είναι ότι τα reels είναι δημόσια, δηλαδή ορατά σε όλους τους χρήστες, σε αντίθεση με τα Stories που μπορούν να τα δουν μόνο οι ακόλουθοι του δημιουργού τους. Το πρώτο μέσο κοινωνικής δικτύωσης που τα σύστησε στους ψηφιακούς χρήστες είναι το TikTok, στη συνέχεια ακολούθησε το Instagram, ενώ πλέον κάθε εφαρμογή κοινωνικής δικτύωσης προσφέρει τη δυνατότητα δημιουργίας και δημοσιοποίησης τέτοιων αρχείων.

Η πιο επιρρεπής ηλικιακή ομάδα

Η εξάπλωση και η επίδραση τους είναι εντυπωσιακή αλλά φαίνεται ότι έχει αρχίσει να εντοπίζεται μια ανησυχητική χροιά που συνδέεται με αυτή τη λειτουργία, ειδικά στους νεαρούς χρήστες. Όπως έχει ήδη αποδειχθεί σε έρευνες, η υπερβολικός χρόνος θέασης των reels μπορεί να οδηγήσει σε μείωση του χρόνου συγκέντρωσης σε όλους τους χρήστες, ιδιαιτέρως όμως τη νεαρότερη ηλικιακά ομάδα τους.

Οι ηλικιακές ομάδες χρηστών που φαίνεται να αφιερώνουν περισσότερο χρόνο αλλά και να επηρεάζονται ιδιαίτερα από την υπερβολικό χρόνο παρακολούθησης σύντομων βίντεο είναι οι έφηβοι έως και οι νεαροί ενήλικες. Η ακολουθία των βίντεο που παρακολουθεί ο κάθε χρήστης είναι επηρεασμένη από τα cookies που συλλέγονται κατά την περιήγηση του στο διαδίκτυο, βάσει των προτιμήσεων του. Είναι απόλυτα εξατομικευμένη επιλογή και καθορίζεται από προηγούμενες αναζητήσεις του εκάστοτε χρήστη, αλληλεπιδράσεις και το ιστορικό θέασης του. Οι αλγόριθμοι μηχανικής μάθησης επεξεργάζονται αυτά τα δεδομένα, προτείνοντας εστιασμένο περιεχόμενο που πιθανώς να απορροφήσει περισσότερο τον χρήστη. Ακολουθώντας το λογισμικό των cookies, παρατηρούμε ακόμη μια αρνητική συνέπεια των σύντομων βίντεο που κατακλύζουν το διαδίκτυο. Δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος, όπου ο χρήστης εκτίθεται κυρίως σε βίντεο που επιβεβαιώνουν τις ήδη υπάρχουσες απόψεις και ενδιαφέροντά του, περιορίζοντας την ποικιλία των πληροφοριών που λαμβάνει. Παρόλο που αυτή η πρακτική ενισχύει την αφοσίωση και την παραμονή στην πλατφόρμα, ταυτόχρονα μπορεί να οδηγήσει σε φαινόμενα όπως to filter bubble αλλά και η ενίσχυση των στερεοτύπων και της προκατάληψης.

Οι αρνητικές επιπτώσεις στη συγκέντρωση της προσοχής

Τις αρνητικές συνέπειες της υπερβολικής χρήσης των ηλεκτρονικών συσκευών και των ψηφιακών μέσων τις ερευνούν οι ειδικοί αρκετά χρόνια τώρα. Για παράδειγμα, έχουμε διαβάσει για την υπερβολική έκθεση σε ηλεκτρονικά παιχνίδια, κυρίως διαδικτυακά, που συσχετίζεται με διαταραχές συγκέντρωσης της προσοχής διαφόρων σταδίων, κάτι που ίσως οδηγήσει σε κλινικά σημαντικό έλλειμμα προσοχής και επιδείνωση της σχολικής επίδοσης (Peracchia & Curcio, Citation2018- Swing, Gentile, Anderson, & Walsh, Citation2010, in Santos, R. M. S., Mendes, C. G., Marques Miranda, D., & Romano–Silva, M. A. (2022)). Έχει επίσης αποδειχθεί μέσω ερευνών ότι ο υπερβολικός χρόνος που αφιερώνουν τα παιδιά στις οθόνες τους είναι επίσης ένας επιβαρυντικός παράγοντας στην συγκέντρωση τους (Santos RMS, Mendes CG, Marques Miranda D, Romano-Silva MA. The Association between Screen Time and Attention in Children: A Systematic Review. 2022).

Καθώς οι εξελίξεις δίνουν καινούργια δεδομένα μέσα από νέες εφαρμογές, όπως τα σύντομα βίντεο, έχουν ήδη αρχίσει να πραγματοποιούνται οι πρώτες έρευνες, σχετικά με την επίδραση των reels και των άλλων σύντομων βίντεο στη συμπεριφορά και την γνωστική λειτουργία των χρηστών. Τα δεδομένα που έχουμε μέχρι σήμερα αναφέρουν ότι ο χρόνος συγκέντρωσης ενός ατόμου έχει ελαττωθεί σημαντικά κατά τα τελευταία χρόνια, πιθανώς εξαιτίας της εκτενούς χρήσης των ψηφιακών μέσων. Τα στοιχεία δείχνουν ότι η διάρκεια συγκέντρωσης ενός ατόμου που παρακολουθεί βίντεο ήταν 2,5 λεπτά το 2004, ενώ από τότε μειώνεται σταδιακά, φτάνοντας πλέον να είναι περίπου 47 δευτερόλεπτα, σύμφωνα το έργο της ψυχολόγου Dr. Gloria Mark το 2023 (Attention Span: A Groundbreaking Way to Restore Balance, Happiness and Productivity, Gloria Mark, 2023).

Ο ρόλος της Νευροεπιστήμης και της Ψυχολογίας στην παρακολούθηση σύντομων βίντεο

Η απορρόφηση ενός χρήστη στην παρακολούθηση πολλών, συνεχόμενων, σύντομων βίντεο, όπως τα Reels, μπορεί να εξηγηθεί μέσα από τους μηχανισμούς της νευροεπιστήμης και της ψυχολογίας. Κατά τη διάρκεια παρακολούθησης ενός reel ο εγκέφαλος εκκρίνει ντοπαμίνη, τον βασικό νευροδιαβιβαστή που σχετίζεται με το κέντρο ευχαρίστησης του εγκεφάλου. Απελευθερώνεται όταν ο οργανισμός βιώνει ευχάριστες καταστάσεις και όταν τις αναζητάει, με αποτέλεσμα να αφιερώνει όλο και περισσότερο χρόνο σε αυτή την αναζήτηση (Why the Brain Loves Short-Form Videos: The Neuroscience Behind TikTok, Instagram Reels, and YouTube Shorts – Gloria Mark (2023)) . Η λειτουργία αυτή είναι κοινή σε όλες τις μορφές εθισμών.

Η προσθήκη της ανησυχίας του εθισμού σε αυτή της ελλειμματική προσοχής λόγω του υπερβολικού χρόνου παρακολούθησης σύντομων βίντεο στα κοινωνικά μέσα δικτύωσης έχει προβληματίσει τους ειδικούς, οδηγώντας σε πιο εξειδικευμένες έρευνες. Τα βασικά αποτελέσματα δείχνουν ότι παρόλο που η συγκεκριμένη νέα εφαρμογή και το εξατομικευμένο περιεχόμενο των reels ενισχύουν σημαντικά τον εθισμό στην παρακολούθηση τους, αυξάνουν επίσης την απόσπαση της συγκέντρωσης και την υπερφόρτωση με γνωστικές πληροφορίες, ιδίως στην περίπτωση των νεαρών χρηστών. Αυτή η ηλικιακή ομάδα είναι πιο επιρρεπής στη διάσπαση της συγκέντρωσης και δυσκολεύεται να τη διατηρήσει μετά από μακρόχρονη παρακολούθηση των reels. Η γρήγορη μετάβαση μεταξύ διαφορετικού περιεχομένου βίντεο καθιστά όλο και δυσκολότερη τη συγκέντρωση της προσοχής τους σε μία μόνο δραστηριότητα κάθε φορά ενώ μειώνεται η γενική γνωστική τους λειτουργία. Αντίθετα, τα άτομα μέσης ηλικίας παρουσιάζουν μεγαλύτερη ικανότητα προσαρμογής στις μεταβολές των χρόνων συγκέντρωσης, αποδίδοντας το στην ολοκληρωμένη γνωστική και νευρολογική ανάπτυξη τους, γεγονός που τους επιτρέπει να αντιστέκονται αποτελεσματικότερα στις αρνητικές επιδράσεις των reels, χωρίς να μένουν ανεπηρέαστα στην περίπτωση παρατεταμένης έκθεσης σε σύντομα βίντεο (Das, A. & Mishra, H., 2024).

Ρυθμιστικές παρεμβάσεις και μέτρα περιορισμού

Τα ευρήματα αυτά αναδεικνύουν τη σημασία της ηλικίας στις συνήθειες κατανάλωσης ψηφιακού περιεχομένου και την ανάγκη ανάπτυξης στρατηγικών για τον περιορισμό των αρνητικών επιπτώσεων στη συγκέντρωση. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει ήδη οριοθετήσει τις μεγάλες διαδικτυακές πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης, βάσει του Νόμου για τις Ψηφιακές Υπηρεσίες (Digital Services Act – DSA), προκειμένου να διασφαλίσει ότι συμμορφώνονται με τις υποχρεώσεις τους, συμπεριλαμβανομένης της διαχείρισης του περιεχομένου που προτείνουν στους χρήστες (https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/priorities-2019-2024/europe-fit-digital-age/digital-services-act_en). Επιπλέον, η Επιτροπή έχει αποστείλει αιτήματα για πληροφορίες σε εταιρείες όπως η Meta και η Snap, στο πλαίσιο του DSA, προκειμένου να αξιολογήσει τη συμμόρφωσή τους με τις νέες υποχρεώσεις. Αν και δεν υπάρχουν διαθέσιμες πληροφορίες που να αναφέρουν συγκεκριμένα μέτρα για τον περιορισμό των ατέρμονων προτάσεων reels από τις εταιρείες, οι ενέργειες της Επιτροπής υποδεικνύουν μια ευρύτερη προσπάθεια να διασφαλιστεί ότι οι μεγάλες διαδικτυακές πλατφόρμες συμμορφώνονται με τις υποχρεώσεις τους βάσει του DSA, συμπεριλαμβανομένης της διαχείρισης του προτεινόμενου περιεχομένου στους χρήστες.

Συμπεράσματα και προτάσεις

Επομένως λαμβάνοντας υπόψη τα δεδομένα που συνεχώς ανανεώνονται, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι η γνωστική λειτουργία αλλά και ο χρόνος συγκέντρωσης των χρηστών, ιδίως των εφήβων και νέων, επηρεάζεται μέσα από την υπερβολική ενασχόληση με το διαδίκτυο και την παρατεταμένη παρακολούθηση σύντομων βίντεο, με φθίνουσα τάση. Τονίζουμε τη σημασία της εκπαίδευσης των νεότερων σε πιο υπεύθυνη χρήση των ψηφιακών μέσων, καθώς μπορεί να τους βοηθήσει να διαχειρίζονται καλύτερα την έκθεσή τους σε σύντομα βίντεο, διατηρώντας παράλληλα τις γνωστικές τους ικανότητες. Τα δεδομένα δείχνουν ότι η ικανότητα συγκέντρωσης επηρεάζεται από την ηλικία, γεγονός που υπογραμμίζει την ανάγκη για προσαρμοσμένες παρεμβάσεις που θα προλαμβάνουν πιθανές γνωστικές δυσλειτουργίες, άρα οι χρήστες μέσης ηλικίας θα πρέπει να ενισχύσουν δραστηριότητες που βελτιώνουν τη συγκέντρωση, ενσωματώνοντας παράλληλα τα θετικά στοιχεία των Reels στις ψηφιακές τους συνήθειες.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ