Καταπολέμηση του διαδικτυακού σεξουαλικού εκβιασμού: Ευρωπαϊκές δράσεις, νομοθεσία και εκπαιδευτικοί πόροι
line

Ο σεξουαλικός εκβιασμός αναφέρεται στην άσκηση πίεσης ή απειλών προς ένα άτομο μέσω της κατοχής ή χρήσης προσωπικού σεξουαλικού υλικού που το αφορά, με σκοπό να το εξαναγκάσει σε ανεπιθύμητες ενέργειες, όπως την παροχή επιπλέον υλικού, τη συμμετοχή σε πράξεις χωρίς συναίνεση ή την καταβολή χρημάτων. Η απειλή συνήθως αφορά τη δημοσιοποίηση του υλικού χωρίς τη συναίνεση του ατόμου, για παράδειγμα μέσω ανάρτησής του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εργάζεται εντατικά στην καταπολέμηση αυτού του φαινομένου που εμπίπτει στη διαδικτυακή κακοποίηση παιδιών.   

Υπάρχουν διαφορετικοί τύποι σεξουαλικού εκβιασμού που στοχοποιούν διαφορετικές ομάδες νέων χρηστών. Ωστόσο, είναι σημαντικό να τονιστεί ότι κάθε μορφή σεξουαλικού εκβιασμού μπορεί να επηρεάσει οποιονδήποτε, ανεξαρτήτως ηλικίας. Οι τάσεις δείχνουν ότι αγόρια και νεαροί άνδρες γίνονται συχνά στόχοι με οικονομικά αιτήματα, υπό την απειλή δημοσιοποίησης εικόνων (κάτι που συχνά αναφέρεται ως σεξουαλικός εκβιασμός με οικονομικά κίνητρα – FMSE), ενώ κορίτσια και νεαρές γυναίκες τείνουν να δέχονται πιέσεις για να στείλουν περισσότερες εικόνες ή βίντεο σεξουαλικού περιεχομένου. Η  ολλανδική γραμμή βοήθειας δημοσίευσε πρόσφατα την Ετήσια Έκθεσή της για το 2024, η οποία περιλαμβάνει δεδομένα σχετικά με τη συχνότητα εμφάνισης του σεξουαλικού εκβιασμού ανά φύλο.

Σε μία τυπική περίπτωση σεξουαλικού εκβιασμού το θύμα θα λάβει ένα αίτημα φιλίας σε κάποιο από τα δημοφιλή κοινωνικά μέσα δικτύωσης ή σε οποιονδήποτε διαδικτυακό χώρο που παρέχει τη δυνατότητα επικοινωνίας. Μόλις το αίτημα φιλίας γίνει δεκτό, το θύμα θα αρχίσει να λαμβάνει από τον καινούργιο λογαριασμό εικόνες σεξουαλικής φύσεως αλλά και προτροπές για να απαντήσει με παρόμοιες εικόνες δικές του. Πολλά από τα θύματα νεαρής ηλικίας παραδέχτηκαν ότι θεωρούσαν ότι επικοινωνούσαν με κάποιον συνομήλικο τους που ενδιαφερόταν για εκείνους. Μόλις οι εικόνες αποσταλούν όμως, αρχίζει η φάση του εκβιασμού. Ο θύτης θα πιέζει το θύμα να πληρώσει ένα συγκεκριμένο ποσό χρημάτων ή να στείλει περισσότερες εικόνες σε ορισμένο χρονικό διάστημα με την απειλή της δημόσιας κοινοποίησης των αρχικών εικόνων σε διάφορα μέλη της οικογένειας του, ή φίλους από το σχολείο ή την εργασία του. 

Οι συνέπειες του σεξουαλικού εκβιασμού μπορεί να είναι καταστροφικές, καθώς τα θύματα συχνά αισθάνονται αβοήθητα και ανίκανα να μιλήσουν σε κάποιον για αυτό που τους συμβαίνει. Οι απειλές περιλαμβάνουν συχνά στοιχεία πίεσης χρόνου (π.χ. «Απάντησε μέσα σε δύο ώρες ή θα σου καταστρέψω τη ζωή…»), γεγονός που εντείνει το άγχος των θυμάτων και δυσκολεύει την αναζήτηση βοήθειας. Πολλά θύματα νιώθουν ότι φταίνε τα ίδια και ότι ευθύνονται επειδή έστειλαν τις αρχικές εικόνες αλλά αυτό δεν ισχύει. Ο σεξουαλικός εκβιασμός είναι έγκλημα και υπάρχουν πολλές διαθέσιμες πηγές βοήθειας και υποστήριξης.

Μέρος του αντικειμένου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής είναι να συγχρηματοδοτεί το Ευρωπαϊκό  Δίκτυο Κέντρων Ασφαλούς Διαδικτύου σε κράτη μέλη αλλά και εκτός Ένωσης, με σκοπό να ενημερώνει, να συμβουλεύει και να υποστηρίζει παιδιά, γονείς, φροντιστές και εκπαιδευτικούς, σε ένα ευρύ φάσμα ψηφιακών θεμάτων που συμπεριλαμβάνουν την καταπολέμηση της διαδικτυακής σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών σε όλες τις μορφές της. Τα Κέντρα Ασφαλούς Διαδικτύου παρέχουν υποστήριξη μέσα από διάφορες υπηρεσίες, όπως τα κέντρα ενημέρωσης, τις γραμμές βοήθειας, τις γραμμές καταγγελιών και δράσεις με συμμετοχή των νέων, και επίσης δημοσιεύουν συχνά άρθρα που σχετίζονται με το σεξουαλικό εκβιασμό, καθώς αναγνωρίζουν το μέγεθος και την ένταση αυτού του φαινομένου.

Επιπλέον προστασία παρέχει ο Κανονισμός για τις Ψηφιακές Υπηρεσίες (DSA) που περιλαμβάνει αρκετές διατάξεις με σκοπό τη δημιουργία ενός ασφαλέστερου διαδικτυακού περιβάλλοντος αλλά και την προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων των χρηστών. Ειδικότερα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε πρόσφατα κατευθυντήριες γραμμές για την προστασία των ανηλίκων, με στόχο να βοηθήσει τους παρόχους διαδικτυακών πλατφορμών να διασφαλίσουν υψηλό επίπεδο ιδιωτικότητας, ασφάλειας και προστασίας για τα παιδιά που χρησιμοποιούν τις υπηρεσίες τους, σύμφωνα με το Άρθρο 28 του DSA. Οι κατευθυντήριες γραμμές περιλαμβάνουν πρότυπα για τις προεπιλεγμένες ρυθμίσεις, οι οποίες συμβάλλουν στην αντιμετώπιση κινδύνων που προκύπτουν από ανεπιθύμητη σεξουαλική επαφή, συμπεριφορά ή περιεχόμενο, μεταξύ άλλων:

  • Παρεμπόδιση επικοινωνίας παιδιών από άγνωστους λογαριασμούς
  • Απόκρυψη των προσωπικών πληροφοριών, δεδομένων και περιεχομένου των παιδιών στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης από λογαριασμούς με τους οποίους δεν έχουν σύνδεση
  • Αφαίρεση των προφίλ παιδιών από τις λίστες προτάσεων σύνδεσης
  • Απενεργοποίηση της τοποθεσίας, του μικροφώνου και της κάμερας από προεπιλογή, ώστε να μειωθεί ο κίνδυνος εντοπισμού των παιδιών εκτός διαδικτύου από κακόβουλους χρήστες
  • Απαγόρευση της δυνατότητας λήψης ή αποθήκευσης στιγμιότυπων (screenshot) του περιεχομένου που δημοσιεύουν ανήλικοι, ώστε να αποτραπεί η ανεπιθύμητη διάδοση σεξουαλικού ή προσωπικού υλικού, καθώς και η αύξηση των περιστατικών σεξουαλικού εκβιασμού

Η Οδηγία για την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας υποχρεώνει τα κράτη μέλη να ποινικοποιήσουν τη μη συναινετική κοινοποίηση προσωπικού ή παραποιημένου υλικού, το οποίο περιλαμβάνει και την απειλή κοινοποίησης τέτοιου υλικού με σκοπό την εξαναγκασμό ενός προσώπου να προβεί, να συναινέσει ή να απέχει από κάποια πράξη (Άρθρο 5). Επιπλέον, η Οδηγία υποχρεώνει τα κράτη μέλη να παρέχουν στήριξη στα θύματα εγκλημάτων στο διαδίκτυο και να υιοθετήσουν προληπτικά μέτρα, μεταξύ άλλων μέσω της προώθησης των ψηφιακών δεξιοτήτων.

Η έκταση του προβλήματος

Εκτός από την άμεση υποστήριξη προς τους χρήστες και τους φροντιστές τους, οι γραμμές βοήθειας του δικτύου INSAFE συλλέγουν τακτικά στατιστικά στοιχεία για τις κλήσεις που δέχονται, ώστε να παρακολουθούν τις τελευταίες τάσεις και να εντοπίζουν νέα ή αυξανόμενα προβλήματα. Οι κλήσεις που κατατάσσονται στην κατηγορία «σεξουαλικός εξαναγκασμός και εκβιασμός παιδιών στο διαδίκτυο» αντιστοιχούν πλέον συνήθως σε 7% έως 8% στο σύνολο των κλήσεων που λαμβάνουν οι γραμμές βοήθειας.

Πιο συγκεκριμένα: κατά το δεύτερο τρίμηνο του 2025 (Απρίλιος–Ιούνιος), 1.522 κλήσεις σχετίζονταν με σεξουαλικό εκβιασμό στο σύνολο των περισσότερων από 15.000 κλήσεων, καθιστώντας το ζήτημα αυτό στη δεύτερη θέση βάση συχνότητας που αντιμετωπίζουν οι γραμμές βοήθειας, μετά τον εκφοβισμό στον κυβερνοχώρο.

Αυτές οι τάσεις αποτυπώνονται και μέσα από εθνικά ευρήματα. Για παράδειγμα:

  • Μία έρευνα από τον οργανισμό Child Focus (Βέλγιο), έδειξε ότι το 75% των θυμάτων σεξουαλικού εκβιασμού ήταν αγόρια, και αυτή η συγκεκριμένη μορφή κακοποίησης αποτελεί το 38,6% όλων των περιπτώσεων σεξουαλικής εκμετάλλευσης που διαχειρίστηκε ο οργανισμός το 2023 στο Βέλγιο. Παρ’ όλα αυτά, τα αγόρια συχνά διστάζουν να ζητήσουν βοήθεια, λόγω ντροπής, κοινωνικού στίγματος και της λανθασμένης αντίληψης ότι ο σεξουαλικός εκβιασμός αφορά κυρίως τα κορίτσια.
  • Η ετήσια έκθεση της Save the Children (Δανία) αναφέρει ότι το ποσοστό των νέων που απειλήθηκαν ή εκβιάστηκαν διαδικτυακά αυξήθηκε από 6% το 2021 σε 10% το 2024.
  • Ένα άρθρο από τη γραμμή βοήθειας στη Μάλτα περιγράφει την αύξηση των περιστατικών σεξουαλικού εκβιασμού, υπογραμμίζοντας παράλληλα τη σημασία της αναφοράς τέτοιων περιστατικών.
  • Έρευνα από την Ολλανδία εξετάζει τις μεθόδους και τις επιπτώσεις του οικονομικού σεξουαλικού εκβιασμού σε νεαρά αγόρια.

Περισσότερες πληροφορίες για τις τάσεις που καταγράφονται από τις γραμμές βοήθειας δημοσιεύονται τακτικά στην πλατφόρμα Better Internet for Kids (BIK).

Πρόληψη και εκπαίδευση μέσα από διάφορες πηγές ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης

Καθώς η πρόληψη και η εκπαίδευση είναι ζωτικής σημασίας, το δίκτυο Insafe έχει δημιουργήσει πολλές πηγές ενημέρωσης που βοηθούν στην εκπαίδευση παιδιών και νέων σχετικά με τους κινδύνους και το πώς να αντιδράσουν αν πέσουν θύματα σεξουαλικού εκβιασμού. Μερικά παραδείγματα:

Αυστρία

  • Έχει εκδοθεί ένα ενημερωτικό φυλλάδιο για τα deepfakes και τη σεξουαλική βία, που περιλαμβάνει τις πιο πρόσφατες τάσεις σε περιστατικά σεξουαλικού εκβιασμού με οικονομικά κίνητρα (FMSE), στα οποία περιλαμβάνονται και εικόνες deepfake που έχουν δημιουργηθεί με τεχνητή νοημοσύνη.
  • Διατίθεται η περιγραφή ενός διαδραστικού μαθήματος για νέους, σχεδιασμένο συγκεκριμένα για τους εφήβους. Στόχος είναι να μάθουν πώς να προστατεύονται από τη σεξουαλική παρενόχληση στο διαδίκτυο μέσα από πρακτικές δραστηριότητες.

Βέλγιο

  • Το Sextoooh είναι μια διαδικτυακή εκπαιδευτική πλατφόρμα για το sexting και τα έμφυλα στερεότυπα, απευθυνόμενη σε επαγγελματίες που εργάζονται με νέους. Η πλατφόρμα προσφέρει διαδραστικές και ευχάριστες μεθόδους για να εξερευνήσουν τους τρόπους με τους οποίους τα έμφυλα στερεότυπα επιδρούν στο sexting των νέων χρηστών.
  • Μια ενημερωτική κάρτα για νέους, που εξηγεί καταστάσεις σεξουαλικής παρενόχλησης και εκμετάλλευσης, και καθοδηγεί τους νέους να απευθυνθούν στον οργανισμό Child Focus για βοήθεια.
  • Ένα άρθρο από το Child Focus παρουσιάζει πηγές υποστήριξης για γονείς παιδιών που είναι θύματα sextortion.

Γερμανία

  • Η λίστα για τη διαδικτυακή σεξουαλική παρενόχληση προσφέρει μια εισαγωγή στο θέμα της διαδικτυακής αποπλάνησης (cybergrooming) και της σεξουαλικής παρενόχλησης στο διαδίκτυο. Οι οικογένειες μπορούν να τη χρησιμοποιήσουν για να συζητήσουν σημάδια προειδοποίησης, άτομα εμπιστοσύνης και μέτρα προστασίας για την πρόληψη της κακοποίησης.

Ελλάδα

  • Ένα infographic για την κατανόηση του sextortion, το οποίο παρέχει μια γενική επισκόπηση του φαινομένου και τρόπους αντίδρασης σε αυτό.

Ιρλανδία

  • Η σελίδα «Be in Ctrl», που δημιουργήθηκε σε συνεργασία με την Αστυνομία της Ιρλανδίας, στοχεύει στην ενημέρωση διευθυντών σχολείων και εκπαιδευτικών σχετικά με τον σεξουαλικό εξαναγκασμό και εκβιασμό παιδιών στο διαδίκτυο, και πώς ένα σχολείο μπορεί να αντιμετωπίσει το ζήτημα αυτό σε συνεργασία με τους γονείς. Η πηγή περιλαμβάνει τρία σχέδια μαθήματος για την υποστήριξη των σχολείων στο πλαίσιο του προγράμματος Κοινωνικής, Προσωπικής και Υγειονομικής Εκπαίδευσης (SPHE).

Λουξεμβούργο

  • Ένα βίντεο, το Cybersecurity lifehacks – sextortion, επικεντρώνεται σε τρόπους με τους οποίους μπορούμε να ελαχιστοποιήσουμε τους κινδύνους του σεξουαλικού εκβιασμού, όπως την ανάγκη να επιβεβαιώνουμε εγκαίρως την αληθινή ταυτότητα των αγνώστων, αλλά και τρόπους να το κάνουμε. Επίσης επεξηγεί τις αιτίες για να μπλοκάρουμε επαφές, τι μπορούμε να κάνουμε αν βιώσουμε σεξουαλικό εκβιασμό και οδηγίες για να παρέχουμε υποστήριξη σε κάποιο άλλο άτομο που είναι θύμα από αντίστοιχες περιπτώσεις. Το συγκεκριμένο βίντεο δημιουργήθηκε στο πλαίσιο της καμπάνιας για ενημέρωση και ευαισθητοποίηση με τίτλο «Διατήρησε ασφαλή το χώρο σου», Keep your space safe”. 

Μάλτα

  • Μία εκπαιδευτική πλατφόρμα, με τίτλο «Σταματήστε να στέλνετε γυμνές φωτογραφίες», προσφέρει βασικά μηνύματα για την ασφάλεια στο διαδίκτυο, εστιάζοντας ιδιαίτερα στους κινδύνους που σχετίζονται με την αποστολή προσωπικών και αποκαλυπτικών φωτογραφιών σε αγνώστους.
  • • Το Κέντρο Ασφαλούς Διαδικτύου της Μάλτας δημοσίευσε επίσης μια ειδοποίηση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για την αντιμετώπιση της αυξανόμενης απειλής του  σεξουαλικού εκβιασμού.

Ολλανδία

Πορτογαλία

  • Ένα διαδικτυακό φυλλάδιο για τις απάτες μέσω διαδικτυακών σχέσεων. Οι απάτες αυτού του είδους συμβαίνουν όταν κάποιος προσποιείται ότι είναι άλλο πρόσωπο στο διαδίκτυο, δημιουργεί συναισθηματική σύνδεση με το θύμα και στη συνέχεια χρησιμοποιεί αυτή τη σχέση για να το εξαπατήσει, αποσπώντας χρήματα, προσωπικές πληροφορίες ή άλλα οφέλη.

Σουηδία

  • Μια έρευνα με τίτλο «Φαίνεται σαν χακάρισμα» εστιάζει στις εμπειρίες και τις στάσεις των παιδιών απέναντι στο λεγόμενο «sugar-dating», όπου ενήλικες εκμεταλλεύονται παιδιά με αντάλλαγμα την αγορά σεξουαλικών υπηρεσιών. Η έκθεση τονίζει ότι η οπτική των παιδιών είναι κρίσιμη και απαραίτητη κατά τον σχεδιασμό παρεμβάσεων υποστήριξης.

Αυτές και πολλές άλλες πηγές για θέματα ασφάλειας στο διαδίκτυο είναι διαθέσιμες στον κατάλογο πηγών του Better Internet for Kids (BIK). Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε τα φίλτρα για να εντοπίσετε τις πηγές που σας χρειάζονται, όπως τον τύπο της πηγής, τη γλώσσα, το θέμα, τη χώρα και λέξεις-κλειδιά.

Άλλα χρήσιμα εργαλεία είναι:

  • Το εκπαιδευτικό υλικό του Better Internet for Kids (BIK) για εκπαιδευτικούς σχετικά με το σεξουαλικό εκβιασμό (sextortion). Παρέχονται επίσης διάφορες ενότητες μάθησης για γονείς και φροντιστές.
  • Η πλατφόρμα Take It Down, που φιλοξενείται από το Εθνικό Κέντρο για Εξαφανισμένα και Κακοποιημένα Παιδιά των ΗΠΑ, αλλά είναι διαθέσιμο διεθνώς, επιτρέπει σε παιδιά και νέους (έως 18 ετών) να δώσουν σε οποιαδήποτε αποκαλυπτική εικόνα ένα ψηφιακό αποτύπωμα. Αυτό σημαίνει ότι η εικόνα δεν μπορεί να κοινοποιηθεί εκ νέου σε ορισμένες μεγάλες πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης, καθώς κάποιες εταιρείες σαρώνουν τις εικόνες συγκρίνοντάς τες με βάση δεδομένων που περιέχει παράνομο ή αποκαλυπτικό περιεχόμενο.
  • Αντίστοιχα, το δωρεάν εργαλείο Stop NCII, που φιλοξενείται από την βρετανική γραμμή βοήθειας για την εκδικητική πορνογραφία (Revenge Porn Helpline), έχει σχεδιαστεί για να υποστηρίζει θύματα κακοποίησης μέσω μη συναινετικής κοινοποίησης προσωπικών εικόνων (NCII) υπάρχει πλέον και στα ελληνικά. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την αφαίρεση εικόνων και την αποτροπή της επαναδημοσίευσης τους.

Περαιτέρω πηγές  

Τα εθνικά Κέντρα Ασφαλούς Διαδικτύου παρέχουν υποστήριξη σε ένα ευρύ φάσμα διαδικτυακών ζητημάτων, όπως το κακοποιητικό περιεχόμενο (όπως το grooming), κακοποιητική συμπεριφορά (όπως ο διαδικτυακός εκφοβισμός ή το sexting), ή θέματα  που ενέχουν συνεργασίες (όταν ένα παιδί ή ένας νέος είναι διαδικτυακός καταναλωτής). Οι υπηρεσίες των Κέντρων Ασφαλούς Διαδικτύου παρέχονται δωρεάν, μέσω τηλεφώνου, email ή chat (οι υπηρεσίες ίσως διαφέρουν σε κάθε χώρα). Η περίληψη των υπηρεσιών που παρέχονται ανά γλώσσα είναι εδώ

Σχετικές νομοθετικές πρωτοβουλίες

Η εργασία για την προστασία των παιδιών από τη σεξουαλική κακοποίηση εμπίπτει στην αρμοδιότητα της Γενικής Διεύθυνσης Μετανάστευσης και Εσωτερικών Υποθέσεων (DG HOME) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Μπορείτε να βρείτε περισσότερες πληροφορίες για την αρμοδιότητα της DG HOME εδώ.

Τον Μάιο του 2022, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε έναν Κανονισμό που θέτει κανόνες για την πρόληψη και καταπολέμηση της σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών, συμπεριλαμβανομένης της παραγωγής και διάδοσης υλικού σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών (CSAM) και της αποπλάνησης ανηλίκων. Οι κανόνες αυτοί απαιτούν από τους παρόχους διαδικτυακών υπηρεσιών να αποτρέπουν πρωτίστως τη σεξουαλική κακοποίηση παιδιών στις πλατφόρμες τους. Εφόσον χρειαστεί, οι πάροχοι μπορεί να υποχρεωθούν να εντοπίζουν, αφαιρούν και αναφέρουν κάθε μορφή υλικού σεξουαλικής κακοποίησης και αποπλάνησης, συμπεριλαμβανομένων περιπτώσεων σεξουαλικού εκβιασμού. Ένας νέος φορέας, το Ευρωπαϊκό Κέντρο για την Πρόληψη και Καταπολέμηση της Σεξουαλικής Κακοποίησης Παιδιών (EU Centre), θα βοηθά τα θύματα στην αφαίρεση των προσωπικών τους εικόνων από το διαδίκτυο και θα λειτουργεί ως κεντρικός κόμβος για την ανάλυση, επαλήθευση και προώθηση αναφορών στις αρμόδιες αρχές.

Τον Φεβρουάριο του 2024, η Επιτροπή πρότεινε την αναθεώρηση της Οδηγίας του 2011 για την καταπολέμηση της σεξουαλικής κακοποίησης και εκμετάλλευσης παιδιών. Οι νέοι κανόνες επισημαίνουν την ραγδαία αύξηση του σεξουαλικού εκβιασμού με οικονομικά κίνητρα, με στόχο να διασφαλιστεί ότι καλύπτεται επαρκώς από τη νομοθεσία των κρατών μελών.

Πηγή: Better Internet for Kids