Αλγόριθμοι

Η έννοια των αλγορίθμων είχε γίνει αρχικά γνωστή πριν από χιλιάδες χρόνια από τους μαθηματικούς της Αρχαίας Ελλάδας. Η λέξη «αλγόριθμος» προέρχεται από το λατινοποιημένο όνομα ενός Πέρση μαθηματικού του 9ου αιώνα – “Algoritmi” – και η σύγχρονη χρήση της λέξης προέκυψε γύρω στον 19ο αιώνα. Σήμερα πλέον, οι αλγόριθμοι χρησιμοποιούνται συνεχώς σε πολλές διαδικασίες και συστήματα που «ενεργοποιούν» και «κινούν» την καθημερινή μας ζωή. Η ευαισθητοποίηση του κόσμου έχει εξαπλωθεί τα τελευταία χρόνια, εξαιτίας της συχνής χρήσης των αλγορίθμων στα διαδικτυακά παιγνίδια, στις ιστοσελίδες και στις εφαρμογές που πολλοί από εμάς, μικροί και μεγάλοι, χρησιμοποιούμε καθημερινά. Στην παρούσα ενότητα θα εμβαθύνουμε σε μια επισκόπηση του τι είναι οι αλγόριθμοι και πως εφαρμόζονται στο διαδίκτυο. Θα τονιστούν οι θετικές εφαρμογές τους αλλά και οι πιθανοί κίνδυνοι που ενέχουν. Θα αναφερθούν πρακτικά βοηθήματα, για να μπορείτε εσείς ως εκπαιδευτές, να υποστηρίξετε τους μαθητές σας στην κατανόηση της επίδρασης των αλγορίθμων στον αυτοπροσδιορισμό τους, την ασφάλεια και την ευημερία τους.

Τι είναι οι αλγόριθμοι;

Οι αλγόριθμοι είναι σύνολα οδηγιών που δίδονται στα προγράμματα υπολογιστών για την εκτέλεση συγκεκριμένων εργασιών. Αυτό μπορεί να είναι κάτι απλό, όπως η ιεράρχηση ή η κατηγοριοποίηση αντικειμένων βάσει συγκεκριμένων κριτηρίων (π.χ. η ταξινόμηση ενός συνόλου αριθμών από το μικρότερο προς το μεγαλύτερο ή η αναζήτηση δεδομένων για μια συγκεκριμένη τιμή) ή κάτι πιο σύνθετο όπως οι μαθηματικοί τύποι, μέχρι και εξαιρετικά πολύπλοκες διαδικασίες, όπως στην τεχνητή νοημοσύνη όπου οι μηχανές εκπαιδεύονται σε τεράστια σύνολα δεδομένων που εισάγονται ως δεδομένα στους αλγόριθμους.

Πως χρησιμοποιούνται οι αλγόριθμοι στο διαδίκτυο;

Οι αλγόριθμοι στις ιστοσελίδες, στις διαδικτυακές εφαρμογές και στα παιχνίδια μπορούν να εκτελέσουν διάφορες λειτουργίες. Πολλές από αυτές βασίζονται στην προσαρμογή της εμπειρίας ενός χρήστη ώστε να είναι πιο σχετική και ενδιαφέρουσα, με βάση την προηγούμενη διαδικτυακή συμπεριφορά του και τα προσωπικά του δεδομένα.

Δραστηριότητα: 

Φτιάξτε μια λίστα με όσες διαδικτυακές εφαρμογές γνωρίζετε οι οποίες χρησιμοποιούν αλγορίθμους για να τροποποιήσουν τη διαδικτυακή σας εμπειρία. Μπορεί να περιλαμβάνει κοινωνικά δίκτυα, ιστοσελίδες, μηχανές αναζήτησης ή  διαδικτυακά παιχνίδια. Μην αγχωθείτε αν δεν μπορείτε να σκεφτείτε πολλές, στο επόμενο μέρος της ενότητας αναφέρονται παραδείγματα για να εξηγήσουμε το βάθος και το εύρος της διαδικτυακής χρήσης των αλγορίθμων.

Η πρακτική εφαρμογή των αλγορίθμων στο διαδίκτυο

• Παιχνίδια – Οι αλγόριθμοι χρησιμοποιούνται σε όλες τις φάσεις των βιντεοπαιχνιδιών και των διαδικτυακών παιχνιδιών για ενέργειες όπως ο έλεγχος των χαρακτήρων, η βαθμολογία, η αναζήτηση της πορείας, η ολοκλήρωση των στόχων ή στο να μετατρέπουν τους χαρακτήρες ώστε να μοιάζουν αληθινοί και σε άλλα πολλά.
• Μηχανές αναζήτησης – Όταν αναζητούμε κάτι με λέξεις κλειδιά στο Google, το Bing ή κάπου αλλού, ένας τεράστιος αριθμός αλγορίθμων ενεργοποιείται για να οργανώσει, να κατηγοριοποιήσει και να ιεραρχήσει τα πιθανά αποτελέσματα της αναζήτησης μας. Όλα αυτά γίνονται με βάση τη σχετικότητα, τη χρονολογία και τη συνδεσιμότητας τους. Κάθε φορά που ένας χρήστης εισέρχεται σε μια από τις μηχανές αναζήτησης, οι αλγόριθμοι συνυπολογίζουν άλλους παράγοντες, όπως τα προσωπικά δεδομένα του χρήστη, το πρόσφατο ιστορικό αναζήτησης του και τη διαδικτυακή συμπεριφορά του.
• Ιστοσελίδες – Κάποιες ιστοσελίδες που επισκέπτεστε για πρώτη φορά χρησιμοποιούν αλγόριθμους για να διαχωρίσουν και να κατηγοριοποιήσουν το περιεχόμενο που θα βλέπετε σε κάθε επίσκεψη, βάσει των προτιμήσεων σας. Οι ιστοσελίδες που εμφανίζουν διαφημίσεις (όπως και οι μηχανές αναζήτησης) χρησιμοποιούν τα δεδομένα που έχουν συλλέξει για κάθε χρήστη για να εμφανίσουν τις ανάλογες διαφημίσεις, σχετικές με τις προτιμήσεις του.
• Κοινωνικά δίκτυα – Οι υπηρεσίες κοινωνικών δικτύων χρησιμοποιούν εκτενώς αλγόριθμους για να αναλύσουν και να μάθουν από τη συμπεριφορά του χρήστη. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει περιεχόμενο που έχει γίνει «αρεστό» ή «αγαπημένο», σε ποιους λογαριασμούς ο χρήστης εγγράφεται ή ακολουθεί, ποιους λογαριασμούς προσθέτει ως φίλους ή ακολουθεί, τι δημοσιεύει, τι μοιράζεται με άλλους χρήστες, πως σχολιάζει ή αλληλοεπιδρά με το περιεχόμενο άλλων, κ.α.
• Υπηρεσίες τυχερών παιχνιδιών – Οι σελίδες τυχερών παιχνιδιών χρησιμοποιούν μια σειρά πολύπλοκων αλγορίθμων προκειμένου να διασφαλίσουν ότι τα παιχνίδια που προσφέρουν είναι δίκαια και τυχαία αλλά και για να αποτρέψουν τη χειραγώγηση και εκμετάλλευση του συστήματος από τους παίκτες.

Ποια είναι τα οφέλη των διαδικτυακών αλγορίθμων;

Ένας από τους βασικότερους στόχους των Αλγορίθμων είναι να βοηθήσουν τον χρήστη να έρχεται πρώτα σε επαφή με θέματα που τον ενδιαφέρουν, παρά να βλέπει όλο το περιεχόμενο και να πρέπει να επιλέξει.

Παρακάτω θα διαβάσετε άλλους βασικούς τρόπους που οι αλγόριθμοι μπορούν να ωφελήσουν τα παιδιά και τους νέους στο διαδίκτυο:

• Μείωση του «θυρύβου» – Επιλέγοντας το περιεχόμενο που ενδιαφέρει τον κάθε χρήστη, οι αλγόριθμοι τον προστατεύουν από την επαφή με άσχετα προς αυτόν θέματα. Με την πάροδο του χρόνου, οι αλγόριθμοι γίνονται όλο και πιο αποτελεσματικοί στην αναγνώριση των μοντέλων της συμπεριφοράς ενός χρήστη και του παρουσιάζουν θέματα με μεγαλύτερη ακρίβεια, ενδιαφέρον και σχετικότητα.
• Στοχευμένη διαφήμιση – Καθώς η διαφήμιση αποτελεί βασική πηγή εσόδων για τους περισσότερους ιστότοπους και εφαρμογές, η αφαίρεση ή η απενεργοποίηση των διαφημίσεων είναι συχνά δύσκολη. Ωστόσο, εάν ένας χρήστης πρόκειται να δει διαφημίσεις, η εμπειρία είναι μάλλον πιο ευχάριστη εάν βλέπει διαφημίσεις για προϊόντα που τον ενδιαφέρουν και όχι για προϊόντα που δεν τον ενδιαφέρουν. Οι αλγόριθμοι «μαθαίνουν» ποιες διαφημίσεις είναι σχετικές για κάθε χρήστη.
• Βοηθούν τον χρήστη να βρει αυτό που του αρέσει – Οι αλγόριθμοι μπορούν να βοηθήσουν τους χρήστες να βρουν περισσότερα από αυτά που τους αρέσουν. Εάν ένα παιδί παρακολουθήσει ένα βίντεο για ένα συγκεκριμένο βιντεοπαιχνίδι στο YouTube, οι αλγόριθμοι θα προτείνουν περισσότερα παρόμοια βίντεο.
• Διατηρούν το περιεχόμενο κατάλληλο ανά ηλικία – Εάν ένα παιδί έχει δώσει την ηλικία ή την ημερομηνία γέννησής του στο λογαριασμό του και εφόσον υπάρχουν γονικοί έλεγχοι ή περιορισμοί ηλικίας ή οι αλγόριθμοι έχουν προβλέψει με ακρίβεια την ηλικία του, το προτεινόμενο περιεχόμενο είναι πιο πιθανό να είναι κατάλληλο για την ηλικιακή του ομάδα.

Ποιοι είναι οι πιθανοί κίνδυνοι στους νέους;

Παρόλο που οι αλγόριθμοι σχεδιάζονται για να βελτιώνουν την εμπειρία του χρήστη, παράλληλα ενέχουν πιθανούς κινδύνους που μπορεί να επηρεάσουν την ασφάλεια και την ευημερία των νέων:

• Έκθεση σε ακατάλληλο ή επιβλαβές περιεχόμενο – Καθώς οι αλγόριθμοι συχνά φιλτράρουν το περιεχόμενο με βάση τη συμπεριφορά και τα ενδιαφέροντα ενός χρήστη (για παράδειγμα, τι παρακολουθεί συχνότερα ή ποιες λέξεις αναζητά), υπάρχει ο κίνδυνος, εάν ένας νέος αναζητήσει περιεχόμενο που είναι επιβλαβές, ο αλγόριθμος να θεωρήσει λανθασμένα ότι αυτό είναι το περιεχόμενο που θέλει να βλέπει και να παρέχει περισσότερο από αυτό στο μέλλον. Ακόμα και οι αναζητήσεις για κατάλληλο περιεχόμενο μπορεί μερικές φορές να προκαλέσουν αναστάτωση, ιδίως αν οι αλγόριθμοι αποφασίσουν ότι ο χρήστης πρέπει να δει κάτι που προκαλεί ισχυρή συναισθηματική φόρτιση (όπως περιεχόμενο που περιέχει μίσος ή κακοποίηση ζώων). Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι νέοι έχουν εκτεθεί ακούσια σε αρνητικό περιεχόμενο, όπως υλικό για αυτοτραυματισμούς, διατροφικές διαταραχές και επικίνδυνα προγράμματα άσκησης/διατροφής.
• Έκθεση σε παραπληροφόρηση – Οι αλγόριθμοι μπορεί να προσφέρουν στους νέους περιεχόμενο που παρουσιάζει παραπλανητικές ή ψευδείς πληροφορίες αλλά να παρουσιάζεται με τρόπο που να υποδηλώνει ότι είναι αξιόπιστο. Αυτό μπορεί να έχει δυνητικά αρνητικό αντίκτυπο στις πεποιθήσεις και τη συμπεριφορά τους. Καθώς το περιεχόμενο επιλέγεται συχνά με βάση τη συνάφεια και όχι το πόσο πρόσφατο είναι, μπορεί να είναι δύσκολο να καταλάβουμε τι είναι «νέο» και τι μπορεί να έχει συμβεί πριν από μέρες ή εβδομάδες.
• Έκθεση σε στοχευμένες διαφημίσεις – Ενώ οι στοχευμένες διαφημίσεις, εκτός από ενδιαφέρουσες, μπορεί να είναι και πιο πειστικές στην παρότρυνση των νέων να αγοράσουν ή να επιθυμούν προϊόντα και υπηρεσίες.
• Σχεδιασμός που πείθει (persuasive design) – Καθώς οι αλγόριθμοι χρησιμοποιούνται ως μέρος τεχνικών σχεδιασμού για να πείθουν, οι προτάσεις σχετικού περιεχομένου μπορεί να ενθαρρύνουν τους νέους να περνούν περισσότερο χρόνο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ή στις πλατφόρμες ανταλλαγής βίντεο από ό,τι επιθυμούν. Το φαινόμενο «μόνο ένα ακόμα…» μπορεί να είναι πολύ δελεαστικό!
• Πνευματική απομόνωση και μονόπλευρη πληροφόρηση – Αυτές είναι δύο πιθανές παρενέργειες των εμπειριών που καθοδηγούνται από αλγορίθμους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Η πνευματική απομόνωση συμβαίνει όταν μια πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης εμφανίζει μόνο παρόμοιο περιεχόμενο με αυτό που έχετε ήδη βιώσει. Αυτό καθιστά δύσκολο να δείτε νέα πράγματα ή να βιώσετε διαφορετικές απόψεις, προοπτικές και γνώμες. Η μονόπλευρη πληροφόρηση συμβαίνει όταν ένας αλγόριθμος μπορεί να προτείνει άλλους χρήστες για να γίνουν φίλοι ή να τους ακολουθήσετε. Αυτό μπορεί επίσης να έχει ως αποτέλεσμα ένας νέος να αλληλοεπιδρά μόνο με άτομα που μοιράζονται την ίδια κοσμοθεωρία, καθιστώντας πιο δύσκολο να συναντήσει νέες απόψεις. Μπορεί επίσης να τον οδηγήσει να πιστέψει ότι οι απόψεις και οι γνώμες τους είναι πιο διαδεδομένες από ό,τι είναι στην πραγματικότητα.
• Δημιουργία προφίλ – Παράλληλα με τα προσωπικά δεδομένα που μοιράζονται οι χρήστες, οι αλγόριθμοι κάνουν κρίσεις για έναν χρήστη, ορισμένες από τις οποίες μπορεί να είναι ανακριβείς. Οι αλγόριθμοι μπορεί επίσης να ταξινομούν ομάδες χρηστών ως ίδιες ενώ δεν είναι – για παράδειγμα μπορεί να αντιμετωπίζουν όλους τους χρήστες  ηλικίας 13 ετών με τον ίδιο τρόπο και να υποθέτουν ότι όλοι έχουν τα ίδια ενδιαφέροντα και απόψεις, δείχνοντας τους το ίδιο περιεχόμενο. Επειδή οι αλγόριθμοι και τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης κατασκευάζονται και εκπαιδεύονται από ανθρώπους, μπορεί να υπάρχει προκατάληψη (bias) στον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζουν τις πληροφορίες σε άτομα με διαφορετικά χαρακτηριστικά (όπως το φύλο, η εθνικότητα, η θρησκεία και η χώρα). Ορισμένα συστήματα αλγορίθμων μπορούν να δημιουργήσουν προφίλ χρηστών πολύ γρήγορα και μπορεί να είναι δύσκολο να αλλάξει ένα προφίλ αφού έχει δημιουργηθεί. Για παράδειγμα, η Wall Street Journal διεξήγαγε το 2021 μια μελέτη σχετικά με το πώς οι αλγόριθμοι του TikTok κατάλαβαν τα ενδιαφέροντα των χρηστών του. Ανακάλυψαν ότι οι αλγόριθμοι παρακολουθούσαν προσεκτικά το χρόνο και τις προτιμήσεις σε κάθε βίντεο που παρακολουθούσε ένας χρήστης για να καταλάβουν τα ενδιαφέροντά του. Η εφαρμογή μπορούσε να προσδιορίσει με ακρίβεια τα κύρια ενδιαφέροντα ενός νέου χρήστη μέσα σε 30 λεπτά από την εγγραφή του, ακόμη και αν δεν είχε αναζητήσει ή προσδιορίσει αυτές τις πληροφορίες στο προφίλ του.

Πώς μπορώ να υποστηρίξω τους νέους;

Είναι σημαντικό να συζητήσετε με τους μαθητές σας τις εμπειρίες τους από τους αλγορίθμους στο διαδίκτυο και ποια μέτρα μπορούν να λάβουν για να ελαχιστοποιήσουν τις πιθανότητες να δουν ή να βιώσουν επιζήμιο ή βλαβερό περιεχόμενο. Τα θέματα που πρέπει να εξετάσετε περιλαμβάνουν:

• Αλγοριθμική γνώση – Με τον ίδιο τρόπο που η γνώση για τα μέσα ενημέρωσης, την πληροφόρηση και οι ψηφιακές δεξιότητες αποτελούν βασικά στοιχεία της ζωής για τους νέους, η αλγοριθμική γνώση είναι επίσης σημαντική. Αυτό δεν απαιτεί βαθιά κατανόηση του τρόπου λειτουργίας των αλγορίθμων αλλά είναι σημαντική η επίγνωση του τρόπου με τον οποίο οι αλγόριθμοι χρησιμοποιούνται για τη στόχευση της διαφήμισης και του περιεχομένου σε ένα άτομο.
• Διδάξτε δεξιότητες κριτικής σκέψης και συλλογισμού – Οι μαθητές πρέπει να μάθουν πως να διακρίνουν τι είναι ακριβές, ανακριβές ή ψευδές στο περιεχόμενο που βλέπουν στο διαδίκτυο. Η ανάπτυξη αυτών των δεξιοτήτων είναι το κλειδί για να τους βοηθήσει να διαχειριστούν καταστάσεις στις οποίες συναντούν παραπλανητικό ή δυνητικά εχθρικό ή επιβλαβές περιεχόμενο.
• Εξερευνήστε τις ρυθμίσεις ασφάλειας και απορρήτου – Ενθαρρύνετε τους νέους να επανεξετάσουν τις ρυθμίσεις στους λογαριασμούς τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, συμπεριλαμβανομένης της καταχώρησης της ακριβούς ημερομηνίας γέννησης τους. Αυτό μπορεί να βοηθήσει τους αλγορίθμους να επιλέξουν περιεχόμενο κατάλληλο για την ηλικία τους. Η διαχείριση των δυνατοτήτων αποκλεισμού/σίγασης (block/mute), το να σταματήσουν να ακολουθούν κάποιον (unfollow), καθώς και η δυνατότητα αναφοράς μπορεί επίσης να εξοπλίσουν τους νέους με στρατηγικές για την αντιμετώπιση ακατάλληλου περιεχομένου που μπορεί να εμφανιστεί στις σελίδες τους.
• Ενθαρρύνετε την εξερεύνηση – Για να διασφαλίσετε ότι οι νέοι δεν παγιδεύονται σε πνευματική απομόνωση και μονόπλευρη πληροφόρηση, ενθαρρύνετέ τους να αναζητούν περιεχόμενο σε διάφορες εφαρμογές/πλατφόρμες, ώστε να συναντούν ευκολότερα διαφορετικές απόψεις και οπτικές γωνίες.

Δραστηριότητες για μαθητές:

Τι είναι οι αλγόριθμοι. Υλικό SID 2024

Περισσότερες πληροφορίες και πηγές

Οι παρακάτω πηγές προσφέρουν περισσότερες ευκαιρίες για να επεκτείνετε τις γνώσεις και την κατανόηση των αλγορίθμων, καθώς και ευκαιρίες διδασκαλίας για τους μαθητές σας:

• Better Internet for Kids Resources: Εκπαιδευτικές πηγές από όλο το δίκτυο των Κέντρων Ασφαλούς Διαδικτύου Insafe. Μπορείτε να αναζητήσετε με τη λέξη “algorithm” πηγές ανά ηλικιακή ομάδα.
• CO:RE Evidence Base: Βάση δεδομένων με δημοσιεύσεις και έρευνες σχετικά με τις διαδικτυακές εμπειρίες των νέων. Η αναζήτηση στη βάση δεδομένων με την ένδειξη “algorithm” σας επιτρέπει να περιηγηθείτε και να διαβάσετε σχετικές έρευνες που σχετίζονται με αυτό το θέμα.
• Track This: ένα εργαλείο του Mozilla Firefox που ανοίγει εκατοντάδες καρτέλες στο πρόγραμμα περιήγησής σας για να μπερδέψει τους αλγόριθμους εντοπισμού ώστε να μην σας ταξινομήσουν ως ένα συγκεκριμένο τύπο ατόμου!
• YouTube Regrets: μια μελέτη του 2019 από το Mozilla σχετικά με το πώς ο αλγόριθμος προτάσεων του YouTube επηρέασε τους χρήστες.

• Do Algorithms Influence Our Lives and Our Democracy? Ένα δωρεάν σχέδιο μαθήματος από την Common Sense Media, που απευθύνεται σε μαθητές ηλικίας 13-18 ετών.
• Digital Opportunities: Social Media and Algorithms: Δωρεάν μαθήματα και πόροι από τη Meta, από τον πόρο ‘My Digital World’.
• How social media algorithms create echo chambers: Ένα δωρεάν σχέδιο μαθήματος από τον αμερικανικό ραδιοτηλεοπτικό φορέα PBS.

Πηγή: BIK Teacher corner