Τα παιδιά και οι νέοι ζουν σε μια ψηφιακή κοινωνία που παρουσιάζει πολλές ευκαιρίες και προκλήσεις στην καθημερινή τους ζωή. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, οι εφαρμογές που χρησιμοποιούμε για επικοινωνία καθώς και πολλοί ιστότοποι προσφέρουν τη δυνατότητα αλληλεπίδρασης με άλλους, ανεύρεσης και παροχής πληροφοριών και δεδομένων. Σχεδόν όλοι μπορούν να παράγουν πληροφορίες και να «δημιουργούν περιεχόμενο», αλλά πώς κρίνουμε τι (και ποιος) είναι αξιόπιστο;  Αυτή η ενότητα παρέχει ενημέρωση γύρω από διάφορες μορφές παραπληροφόρησης, όπως είναι η σκόπιμη κακόβουλη πληροφόρηση, γύρω από τις πιθανές συνέπειες αυτής στην ασφάλεια και την υγιή ανάπτυξη των νέων, καθώς και συμβουλές για το πώς μπορείτε εσείς ως εκπαιδευτικός να βοηθήσετε τους μαθητές σας να αναπτύξουν δεξιότητες ψηφιακού γραμματισμού κατά τη χρήση των μέσων επικοινωνίας.

Ποια είναι όμως τα είδη της παραπληροφόρησης;

Η παραπληροφόρηση διακρίνεται σε τρεις κατηγορίες:

• Η ακούσια παραπληροφόρηση: ψευδείς ή ανακριβείς πληροφορίες, οι οποίες κοινοποιούνται χωρίς πρόθεση να βλάψουν ή να εξαπατήσουν.
• Η εκούσια παραπληροφόρηση: όταν ψευδείς πληροφορίες μοιράζονται συνειδητά με σκοπό την εξαπάτηση.
• Η κακόβουλη πληροφόρηση: όταν αληθινές πληροφορίες, συχνά ιδιωτικές και απόρρητες πληροφορίες, δημοσιεύονται με σκοπό την εξαπάτηση.

Η κακόβουλη πληροφόρηση είναι η λιγότερο γνωστή από τις άλλες δύο μορφές. Χρησιμοποιείται συνήθως ως μέσο επιβολής της ισχύος σε μια σχέση ή ως μέσο εξόντωσης ενός «στόχου» με σκοπό να προκαλέσει συναισθηματική βλάβη και δυσφήμιση. Τις περισσότερες φορές η κακόβουλη παραπληροφόρηση έχει ως σκοπό το προσωπικό κέρδος.

Ποιες είναι οι μορφές της ακούσιας και της εκούσιας παραπληροφόρησης;

• Σάτιρα ή παρωδία:  δυνατότητα ή πρόθεση να ξεγελάσει αλλά όχι να βλάψει.
• Ψευδής συσχέτιση: Τίτλοι, εικόνες ή λεζάντες που δεν ταιριάζουν με το περιεχόμενο που εμφανίζεται παράλληλα.
• Παραπλανητικό περιεχόμενο: Χρήση πληροφοριών σε παραπλανητικό πλαίσιο σχετικά με ένα θέμα, μια νέα ιστορία ή ένα άτομο.
• Ψευδές πλαίσιο: Κοινοποίηση αληθινών πληροφοριών σε ψευδές πλαίσιο, όπως η χρήση πραγματικών γεγονότων για την υποστήριξη ενός ψευδούς συμπεράσματος.
• Ψευδές περιεχόμενο: Χρησιμοποίηση αληθινών πηγών ή προσώπων με σκοπό την εξαπάτηση.
• Παραποιημένο περιεχόμενο: Παραποίηση γνήσιων πληροφοριών ή περιεχομένου (όπως εικόνες ή βίντεο) με σκοπό την εξαπάτηση.
• Κατασκευασμένο περιεχόμενο: Περιεχόμενο που είναι εντελώς ψευδές, με σκοπό να εξαπατήσει και να βλάψει άλλους.

Παρατηρήστε στο γράφημα ότι τα είδη παραπληροφόρησης έχουν τοποθετηθεί ιεραρχικά ανάλογα με το μέγεθος της ζημιάς που μπορεί να προκαλέσουν.

Δραστηριότητα: 

Υπάρχουν κι άλλα είδη ακούσιας και εκούσιας παραπληροφόρησης που ανήκουν είτε σε κάποια από τα 7 είδη που αναφέραμε παραπάνω, ή σε δική τους ξεχωριστή κατηγορία.

Δραστηριότητα:

Εσείς, που θα καταχωρούσατε τα παρακάτω είδη παραπληροφόρησης, βάση του γραφήματος που είδατε;  

• Fake news (ειδήσεις, ιστορίες που περιέχουν λίγα έως καθόλου ακριβή γεγονότα).
• Deep fakes (παραποιημένο βίντεο όπου το πρόσωπο ενός ατόμου αντικαθίσταται με το πρόσωπο κάποιου άλλου).
• Φωτογραφίες μέσω τεχνητής νοημοσύνης (εικόνες δημιουργημένες μέσω τεχνητής νοημοσύνης βάσει περιγραφής).
• Θεωρίες συνωμοσίας  (θεωρίες για διασημότητες ή ιστορικά γεγονότα, υποδηλώνοντας ότι η πραγματικότητα είναι διαφορετική από ό,τι φαίνεται).
• Clickbait (διαφημίσεις ή εικονίδια ως δόλωμα, ενθαρρύνοντας τους χρήστες να κάνουν κλικ σε μια είδηση/ιστορία/άρθρο διαπιστώνοντας στη συνέχεια ότι δεν έχει καμία σχέση με την εικόνα).
• Memes (εικόνες που συνοδεύονται από χιουμοριστική λεζάντα, χωρίς να συσχετίζεται η εικόνα με τη λεζάντα).

Πως διαδίδεται η παραπληροφόρηση;

Η ανθρώπινη συμπεριφορά και η τεχνολογία συμβάλλουν στη διάδοση ψευδών ή παραπλανητικών πληροφοριών.

Ανθρώπινη συμπεριφορά

Η ανθρώπινη συμπεριφορά είναι καθοριστικός παράγοντας στο εύρος της διάδοσης των ψευδών ή παραπλανητικών πληροφοριών στο διαδίκτυο. Υπάρχουν διάφοροι συμπεριφορικοί παράγοντες που πιθανώς διευκολύνουν τη διάδοση.

• Τα Trolls – Ορισμένοι χρήστες του διαδικτύου διαδίδουν σκόπιμα ψευδείς πληροφορίες (ή αμφισβητούν τη γνησιότητα εξακριβωμένων πληροφοριών) προκειμένου να δημιουργήσουν σύγκρουση αντί να ενθαρρύνουν τη συζήτηση. Αυτό συμβαίνει με τη δημοσίευση προκλητικού ή αντιφατικού περιεχομένου με σκοπό να προκαλέσουν συναισθηματική αντίδραση σε άλλους χρήστες.
• Μονόπλευρη πληροφόρηση – Αν οι χρήστες του διαδικτύου περιβάλλονται μόνο από ομοϊδεάτες τους, υπάρχει μονόπλευρη πληροφόρηση, καθώς η μοναδική οπτική γωνία που υπάρχει αποκλείει τις εναλλακτικές απόψεις. Αυτό μπορεί να προκαλέσει την εσφαλμένη εντύπωση ότι μια άποψη είναι ευρύτερα διαδεδομένη στην κοινωνία από ό,τι είναι στην πραγματικότητα και μπορεί να ενισχύσει σημαντικά τις υπάρχουσες πεποιθήσεις.
• Κυκλική δημοσίευση – Το πρόβλημα όπου μια είδηση φαίνεται να πηγάζει από διαφορετικές πηγές αλλά στην πραγματικότητα προέρχεται από μία πηγή. Συμβαίνει όταν για παράδειγμα ένας χρήστης Χ δημοσιεύει μια παραπλανητική είδηση, η οποία αναδημοσιεύεται από έναν άλλο χρήστη Ψ.  Με αυτό τον τρόπο δημοσιεύονται παραπλανητικές ειδήσεις που προέρχονται από μια πηγή και θεωρούνται κυκλικές δημοσιεύσεις.  Ως αποτέλεσμα, οι πληροφορίες αυτές εμφανίζονται στη συνέχεια να επαληθεύονται από πολλούς χρήστες.
• Απατεώνες και επιτήδειοι –  Επιτήδειοι χρησιμοποιούν αρκετά συχνά τα κοινωνικά μέσα για να προωθήσουν ψεύτικες διαφημίσεις ή άρθρα, τα οποία έχουν ελκυστική εικόνα και μοιάζουν με πραγματικά. Το κίνητρο των περισσότερων από αυτών των απατών είναι τα χρήματα. Οι απατεώνες προσπαθούν να πάρουν χρήματα κυρίως μέσα από δύο τρόπους: να πείσουν κάποιους να αγοράσουν ή να επενδύσουν σε ψεύτικες υπηρεσίες/προϊόντα και να υποκλέψουν προσωπικά δεδομένα που θα τα χρησιμοποιήσουν για οικονομικό όφελος.

Τεχνολογία

Ενώ η ανθρώπινη συμπεριφορά παίζει συχνά καταλυτικό ρόλο στη διάδοση παραπλανητικών και ψευδών πληροφοριών στο διαδίκτυο, υπάρχει, επίσης, ένα πλήθος λειτουργιών οι οποίες διατίθενται αποκλειστικά σε διαδικτυακές και τεχνολογικές υπηρεσίες και που βοηθούν ομοίως στη διάδοση της παραπλανητικής πληροφορίας: 

• Αλγόριθμοι και πνευματική απομόνωση – Οι δημοφιλείς πλατφόρμες κοινωνικών δικτύων και κοινοποίησης παρακολουθούν και συλλέγουν δεδομένα σχετικά με στοιχεία της προσωπικότητάς σας και τις προτιμήσεις σας. Τα δεδομένα αυτά χρησιμοποιούνται από αλγόριθμους για να σας παρουσιάσουν περιεχόμενο που μπορεί να σας ενδιαφέρει. Με άλλα λόγια, το περιεχόμενο που βλέπετε στις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης γίνεται ιδιαίτερα εξατομικευμένο χάρη σε αυτούς τους αλγόριθμους. Με αυτόν τον τρόπο, όσο περισσότερο συναντάτε παραπλανητικές πληροφορίες για ένα συγκεκριμένο θέμα στις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης, τόσο περισσότερο θα εκτίθεστε σε παρόμοιες αναρτήσεις. Αυτό μπορεί να δημιουργήσει την πνευματική απομόνωση, όπου δηλαδή καταλήγετε να βλέπετε ένα στενό φάσμα πληροφοριών ή απόψεων με βάση τα προηγούμενα ενδιαφέροντα και τις απόψεις σας.Για περισσότερες πληροφορίες δείτε αυτό TED Talk by Eli Pariser.
• Βελτιστοποίηση χειραγώγησης μηχανών αναζήτησης – Μια τεχνική ενίσχυσης της ποιότητας και της ποσότητας της επισκεψιμότητας των μηχανών αναζήτησης σε έναν ιστότοπο ή μια ιστοσελίδα. Οι ομάδες που επιθυμούν να διαδώσουν ψευδείς πληροφορίες στο διαδίκτυο ή να προωθήσουν τις δικές τους πεποιθήσεις έχουν γίνει όλο και πιο ικανές στη χειραγώγηση των αποτελεσμάτων των μηχανών αναζήτησης, ώστε ο ιστότοπος ή το προφίλ τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης να εμφανίζεται πιο ψηλά στη λίστα. Με αυτόν τον τρόπο, έχουν περισσότερες προβολές και μεγαλύτερη εμβέλεια. Αυτό το επιτυγχάνουν εξασφαλίζοντας ότι οι ιστότοποι ή το περιεχόμενό τους περιέχουν δημοφιλείς λέξεις-κλειδιά που τους βοηθούν να εμφανίζονται σε περισσότερα αποτελέσματα αναζήτησης (και να καταλήγουν ψηλότερα στη λίστα των αποτελεσμάτων αναζήτησης). Μπορούν επίσης να δημοσιεύουν ή να ανεβάζουν περιεχόμενο συχνά, ώστε μια μηχανή αναζήτησης να το αναγνωρίζει ως πρόσφατο ή σχετικό.
• Ψεύτικες διαφημίσεις – Οι ψεύτικες διαφημίσεις χρησιμοποιούνται συχνά για να οδηγήσουν τον χρήστη σε ιστοσελίδες με παραπλανητικό περιεχόμενο. Οι διαφημίσεις που εμφανίζονται σε σελίδες όπως το Facebook, το Instagram ή τη Google δεν υπόκεινται σε αυστηρούς ελέγχους όπως οι διαφημίσεις που βλέπουμε στην τηλεόραση ή τα έντυπα μέσα όπως εφημερίδες και περιοδικά ή εκείνες που ακούμε στο ραδιόφωνο. Αυτές οι ψεύτικες διαφημίσεις μπορεί να οδηγήσουν τον χρήστη σε αμφίβολης ποιότητας, επικίνδυνη αγορά, αλλά και να τον κάνουν θύμα οικονομικής απάτης.
• Πειστικός σχεδιασμός (persuasive design) – Χαρακτηριστικά όπως το «Μου Αρέσει», «Κοινοποίηση» και το «Αγαπημένο» χρησιμοποιούνται για να ενθαρρύνουν τους χρήστες να αλληλοεπιδράσουν με το διαδικτυακό περιεχόμενο που βλέπουν. Η χρήση αυτών των χαρακτηριστικών αυξάνει τις πιθανότητες να ξαναδούν παρόμοιο περιεχόμενο στο μέλλον. Επίσης, οποιοδήποτε υλικό με αυξημένη κοινωνική αλληλεπίδραση έχει πολλές πιθανότητες να συνεχίσει να διαδίδεται, καθώς οι χρήστες το μεταφράζουν ως εξαιρετικά δημοφιλές και έμπιστο περιεχόμενο και το κοινοποιούν και οι ίδιοι.
• Δίκτυα Bot – Τα Bots είναι μικρά προγράμματα που χρησιμοποιούνται για συγκεκριμένες διαδικτυακές δράσεις, μιμούμενα την ανθρώπινη συμπεριφορά (π.χ. αποστολή μηνυμάτων, να επιλέγουν το ‘Μου Αρέσει’ σε συγκεκριμένες δημοσιεύσεις, να κοινοποιούν, να ακολουθούν άλλους λογαριασμούς κ.λπ.). Χρησιμοποιούνται επίσης για να δημοσιεύουν ψευδείς ειδήσεις καθώς και να απαντούν σε άλλους (αληθινούς) χρήστες με ψευδείς πληροφορίες, αυξάνοντας τις πιθανότητες να προκαλέσουν κάποιον σε διαδικτυακή αλληλεπίδραση. Η χρήση των bots για τη δημιουργία ψεύτικων λογαριασμών είναι ένας γρήγορος τρόπος να αυξηθούν οι ακόλουθοι, παραπλανώντας άλλους χρήστες για την εγκυρότητα του.

Γιατί κάποιοι δημοσιεύουν παραπλανητικές πληροφορίες στο διαδίκτυο;

Υπάρχουν διάφοροι λόγοι για τους οποίους κάποιοι χρήστες δημοσιεύουν παραπλανητικό περιεχόμενο στο διαδίκτυο ή συμβάλλουν στη διάδοση του:

• Επικύρωση των απόψεων – Εάν ένας χρήστης συναντήσει διαδικτυακό περιεχόμενο που επιβεβαιώνει τις δικές του απόψεις και ιδεολογίες, είναι πιο πιθανό να το μοιραστεί με άλλους στο διαδίκτυο. Επίσης, είναι πιο πιθανό να υιοθετήσει την πληροφορία αντί να την αξιολογήσει με κριτική σκέψη, καθώς επιβεβαιώνει τις ήδη υπάρχουσες απόψεις του.
• Επιπρόσθετο κίνητρο – Ορισμένοι χρήστες του διαδικτύου μπορεί να μοιραστούν ψευδείς πληροφορίες, εάν αυτό συνδυάζεται με κάποιου είδους προσωπικό κέρδος, με αρνητικές επιπτώσεις σε άλλους, π.χ. τους επιτρέπει να οργανώσουν μια διαδικτυακή απάτη (για να αποσπάσουν χρήματα ή δεδομένα), παρέχει την ευκαιρία για ρητορική μίσους ή ενισχύει μια πολιτική ατζέντα.
• Έλλειψη αμφισβήτησης – Εάν δεν αμφισβητούνται οι ψευδείς ή οι παραπλανητικές πληροφορίες ή εάν η αμφισβήτησή τους είναι αναποτελεσματική, κάποιοι άλλοι χρήστες μπορεί να το ερμηνεύσουν ως ένδειξη ότι το περιεχόμενο είναι ακριβές και αξιόπιστο. Αυτό μπορεί να τους ενθαρρύνει να το μοιραστούν και με ακόμη περισσότερους χρήστες, αυξάνοντας έτσι την εμβέλεια του μηνύματος.

Αυτή η έρευνα από τον Buchanan (2020) επιβεβαίωσε ότι οι χρήστες που είναι πιο πιθανό να δημοσιεύσουν στο διαδίκτυο παραπλανητικές πληροφορίες, το έκαναν επειδή θεώρησαν ότι το υλικό είναι έγκυρο ή επειδή συμβάδιζε με τις δικές τους απόψεις.

Ποια είναι τα κίνητρα για την παραγωγή παραπλανητικού ή ψευδούς περιεχομένου;

Η διάδοση παραπλανητικών ή ψευδών πληροφοριών είναι γνωστό ότι προκαλεί αστάθεια, είναι ανατρεπτική, δυνητικά καταστροφική και επιβλαβής για τα άτομα, τις ομάδες και την κοινωνία. Τι ωθεί λοιπόν τους ανθρώπους να παράγουν τέτοιου είδους πληροφορίες;

• Οικονομικό κέρδος– Εάν δείτε παραπλανητικές ειδήσεις με σοκαριστικούς τίτλους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, είναι πιο πιθανό να κάνετε κλικ σε αυτές. Αυτά τα κλικ δημιουργούν πολλά διαφημιστικά κέρδη για τους ιστότοπους. Αλλά οι ψευδείς ειδήσεις χρησιμοποιούνται επίσης για την πώληση προϊόντων, για παράδειγμα: μια θαυματουργή θεραπεία για μια μολυσματική ασθένεια ή ένα προϊόν για το οποίο ένας διάσημος φέρεται να είναι πολύ ενθουσιασμένος.

• Για την απόκτηση δεδομένων – Το παραπλανητικό περιεχόμενο μπορεί να στοχεύει στην αλληλεπίδραση με τους χρήστες με σκοπό τη συλλογή δεδομένων σχετικά με τα άτομα και τη συμπεριφορά τους, όπως στοιχεία σύνδεσης, άλλες πληροφορίες αναγνώρισης, οικονομικά στοιχεία, στοιχεία επικοινωνίας κ.λπ.

• Για εξαπάτηση με σκοπό την αφαίρεση χρημάτων, δεδομένων ή περιουσιακών στοιχείων – Ορισμένες μορφές ψευδών πληροφοριών χρησιμοποιούνται σκόπιμα από εγκληματίες του διαδικτύου για να εξαπατήσουν τους ανθρώπους ώστε να προβούν σε πληρωμές ή να μοιραστούν προσωπικά δεδομένα. Αυτές οι απάτες συχνά περιλαμβάνουν μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου ή μηνύματα που φαίνονται να προέρχονται από μια αξιόπιστη εταιρεία και ζητούν προσωπικά δεδομένα, αλλά στην πραγματικότητα οδηγούν σε ψεύτικους ιστότοπους που έχουν σχεδιαστεί για την υποκλοπή των δεδομένων.

Ένα παράδειγμα email ηλεκτρονικού ψαρέματος (phishing).

• Προώθηση ιδεών/πεποιθήσεων – Το παραπλανητικό ή ψευδές περιεχόμενο μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως μέθοδος για να επηρεάσει τις ιδέες και τις πεποιθήσεις ενός διαδικτυακού χρήστη, συνήθως σε μια προσπάθεια να ακολουθήσει τις πεποιθήσεις του δημιουργού του περιεχομένου. Αυτό θα μπορούσε να γίνει για να επηρεάσει τις θρησκευτικές ή πολιτικές απόψεις του χρήστη ή για να υπονομεύσει την εμπιστοσύνη του σε κάποια θέματα ή πρόσωπα. Τα τελευταία χρόνια, υπάρχουν όλο και περισσότερες ενδείξεις ότι ορισμένες χώρες ενδέχεται να έχουν παρέμβει στις πολιτικές διαδικασίες άλλων χωρών, χρησιμοποιώντας τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για τη διάδοση ψευδών και παραπλανητικών πληροφοριών που θα μπορούσαν να επηρεάσουν το εκλογικό σώμα.

Τα κίνητρα που αναφέρθηκαν παραπάνω μπορούν να διαπλέκονται μεταξύ τους. Μια παραπλανητική πληροφορία μπορεί να ενέχει πολλές σκοπιμότητες. Είναι επίσης πιθανό οι χρήστες που δημοσιεύουν ή διαμοιράζουν ένα μήνυμα να μην είναι γνώστες του πραγματικού κινήτρου που κρύβεται πίσω από μια δημοσίευση.

Ποιοι είναι οι κίνδυνοι γύρω από τη μη αξιόπιστη  πληροφορία;

Οι κίνδυνοι που ενέχει το παραπλανητικό ή ψευδές περιεχόμενο μπορεί να διαφέρουν από άτομο σε άτομο. Για τα παιδιά και τους νέους, η ηλικία, η ανάπτυξη και οι διαδικτυακές τους εμπειρίες μπορούν επίσης να επηρεάσουν την πιθανότητα και τη φύση του κινδύνου από την κατανάλωση μη αξιόπιστων  πληροφοριών.

Κάποιοι από τους κοινούς κινδύνους που αντιμετωπίζουν πολλοί διαδικτυακοί χρήστες είναι:

• Οικονομικές απώλειες – Οι χρήστες μπορεί να πέσουν θύματα ηλεκτρονικής απάτης, ηλεκτρονικού «ψαρέματος» κ.λπ. και να χάσουν μεγάλα χρηματικά ποσά.
• Κλοπή προσωπικών δεδομένων – Δεδομένα και προσωπικές πληροφορίες των χρηστών μπορεί να δημοσιοποιηθούν από εκείνους που παράγουν παραπλανητικό περιεχόμενο.
• Υιοθετώντας τις ψευδείς πληροφορίες – Καθώς ορισμένοι χρήστες μπορεί να βρίσκονται σε «πνευματική απομόνωση» μπορεί να βλέπουν μόνο τις ειδήσεις που θέλουν να δουν. Ορισμένες από αυτές τις ειδήσεις μπορεί να είναι ψευδείς ειδήσεις, αλλά να εκλαμβάνονται ως αληθινές και αξιόπιστες.
• Αποπροσανατολισμός από άσχετο περιεχόμενο – Οι χρήστες ενδέχεται να μη γνωρίζουν το πού θα βρουν τα πιο συναφή στοιχεία για ορισμένα θέματα ή γεγονότα λόγω της υπερφόρτωσης του διαδικτύου με πληροφορίες.
• Κίνδυνοι ψυχικής υγείας και συναισθηματικής ευημερίας – Η κακόβουλη πληροφόρηση μπορεί να βλάψει την ψυχική μας υγεία, επειδή είναι σκόπιμα παραπλανητική και σχεδιασμένη για να προκαλέσει άγχος. Το αναξιόπιστο περιεχόμενο μπορεί να καταβάλει τους χρήστες και να αυξήσει το άγχος τους.
• Κίνδυνοι σωματικής υγείας και ασφάλειας – Οι παραπλανητικές πληροφορίες σχετικές με την υγεία, τα φάρμακα, την άσκηση και τις διατροφικές συνήθειες μπορεί να αποβούν επικίνδυνες για τους χρήστες που είναι ευάλωτοι σε τέτοιου είδους θέματα και να βάλουν σε μεγάλο κίνδυνο την υγεία τους.

Με ποιον τρόπο μπορείτε να αναγνωρίσετε το παραπλανητικό περιεχόμενο και τις ψευδείς πληροφορίες;

Το πλήθος των διαδικτυακών πληροφοριών καθιστά δύσκολη την αναγνώριση του ψευδούς ή παραπλανητικού περιεχομένου. Υπάρχουν όμως, κάποιες ερωτήσεις-κλειδιά στις οποίες μπορούν να ανατρέχουν οι μαθητές σας όταν συναντούν αμφίβολης εγκυρότητας περιεχόμενο (News in the Classroom):

• Ο τίτλος είναι ουδέτερος; Μήπως είναι δόλωμα – clickbait; Ο τίτλος δεν τα αναφέρει πάντα όλα. Μερικές φορές η τροποποίηση του τίτλου γίνεται με τέτοιο τρόπο ώστε να κεντρίζει την περιέργεια του χρήστη να μπει μέσα στο άρθρο και να το διαβάσει (ckickbait).
• Ποιος είναι ο συγγραφέας; Αναφέρεται ο συγγραφέας; Είναι αληθινό πρόσωπο; Γράφει σε αξιόπιστες ιστοσελίδες;
• Ποια είναι η ημερομηνία του άρθρου; Πότε γράφηκε η είδηση; Είναι πρόσφατο το περιεχόμενο; Μερικές φορές εμφανίζεται ένα παλιό άρθρο με νέα ημερομηνία και ανανεωμένο τίτλο.
• Ποιος δημοσίευσε την είδηση; Ένα ειδησεογραφικό μέσο; Κάποιος μέσω των κοινωνικών δικτύων; Σε ποιο κοινό στοχεύει ο συγγραφέας;
• Ποιες είναι οι πηγές του άρθρου;Από που προέρχονται οι πληροφορίες; Από κάποιο άλλο ειδησεογραφικό μέσο, οργανισμό, συνέντευξη ή αναφορά;
• Είναι σωστοί οι σύνδεσμοι; Τα άρθρα παραπέμπουν σε άλλους δικτυακούς τόπους, οργανισμούς ή πληροφορίες. Είναι όμως αληθινοί; Αντιστοιχούν σε όσα υποστηρίζονται στο άρθρο;
• Ποιος είναι ο σκοπός του συγγραφέα; Που στοχεύει ο συγγραφέας; Μήπως πρόκειται για διαφήμιση; Αντιπροσωπεύει κάποια προσωπική άποψη; Μήπως είναι χιουμοριστική;
• Ποιες είναι οι προκαταλήψεις μου; Συχνά έχετε μια προτίμηση για κάποιον που λέει ή γράφει κάτι. Οι προσωπικές σας εμπειρίες ή οι εντυπωσιακές εικόνες μπορούν να σας επηρεάσουν.
• Με ποιο τρόπο παρουσιάζονται οι πληροφορίες; Κάποια προειδοποιητικά σημάδια είναι οι επεξεργασμένες εικόνες, τα ορθογραφικά λάθη, τα πολλά κεφαλαία γράμματα και τα θαυμαστικά.
• Γιατί το βλέπω αυτό; Στο διαδίκτυο συχνά θα βλέπεις άλλες ειδήσεις από αυτές που βλέπουν οι φίλοι σου καθώς η ροή σου σχετίζεται με τις διαδικτυακές αναζητήσεις σου, τους φίλους και τις προτιμήσεις σου.

Δραστηριότητα:

Εφαρμόζοντας τις παραπάνω πρακτικές συμβουλές, μπορείς να αναγνωρίσεις ποιες από τις ιστορίες παρακάτω είναι αληθινές και ποιες δεν είναι;

1. Uber to pay $9m in sex-assault report settlement
2. Google Maps will soon suggest most eco-friendly route
3. Lottery winner arrested for dumping $200,000 of manure on ex-boss’ lawn
4. Religious Americans less likely to believe intelligent life exists on other planets
5. Man Tries To Trade Kidnapped Baby For 15 Big Macs At Arkansas McDonald’s
6. Swedes invent antifreeze for humans!

Αναγνωρίσατε σωστά τις ιστορίες;

Απαντήσεις: 1. TRUE, 2. TRUE, 3. FAKE, 4. TRUE, 5. FAKE, 6. FAKE.

Πως μπορώ να διδάξω τους μαθητές μου σχετικά με την παραπληροφόρηση και την κακόβουλη πληροφόρηση;

Η αφιέρωση χρόνου στην εκπαίδευση των μαθητών σας για να μπορούν να αναγνωρίζουν το παραπλανητικό και ψευδές περιεχόμενο είναι ένας εξαιρετικός τρόπος ενδυνάμωσης τους σε σχέση με τη διαδικτυακή τους ασφάλεια, αλλά επίσης δημιουργεί αφορμές για περαιτέρω ενδιαφέρουσες συζητήσεις.  Αν δεν είστε σίγουροι από που θα ξεκινήσετε, το παρακάτω infographic από το έργο FACTS4ALL μας προσφέρει χρήσιμες συμβουλές:

Κάποιες ακόμη πρακτικές συμβουλές:

• Αρχίστε έγκαιρα! – Οι συζητήσεις γύρω από το αληθινό και το ψεύτικο διαδικτυακό περιεχόμενο μπορούν να ξεκινήσουν σε νεαρή ηλικία με τους μαθητές καθώς αρχίζουν να εξερευνούν τον ψηφιακό κόσμο. Η ανάπτυξη δεξιοτήτων συμπεριφοράς στα μέσα ενημέρωσης από νωρίς προσφέρει στα παιδιά επιπλέον χρόνο για να εξασκήσουν και να βελτιώσουν αυτές τις δεξιότητες.
• Κάντε το μάθημα ενδιαφέρον και διασκεδαστικό – Ψεύτικες ειδήσεις και υλικό που έχει δημιουργηθεί από την τεχνητή νοημοσύνη πολλές φορές είναι τόσο εξόφθαλμα ή μη ρεαλιστικά που είναι εύκολο να αναγνωριστούν από τα παιδιά ως κάτι ψεύτικο. Ταυτόχρονα μπορούν να αποτελέσουν ένα πολύ ενδιαφέρον παράδειγμα για να ξεκινήσετε μια συζήτηση σχετικά με το πώς να εντοπίζουν ψεύτικο περιεχόμενο.
• Διαδραστικότητα – Η χρήση παιχνιδιών ή δραστηριοτήτων κατά τη διάρκεια της συζήτησης με τους μαθητές σας προκαλεί το ενδιαφέρον τους στην εξερεύνηση της παραπληροφόρησης και της κακόβουλης πληροφόρησης. Τα παρακάτω παιχνίδια είναι κατάλληλα για μαθητές από 11 χρονών και πάνω.
  • Bad News Game
  • Breaking Harmony Square
  • Go Viral
  • Loki’s Loop deep fake Escape Room by Washington University Information School
• Πρόληψη – Η συζήτηση κοινωνικών προβλημάτων, διαφορετικών οπτικών αντιλήψεων ,σημαντικών γεγονότων και των κίνητρων των ανθρώπων που παραπλανούν άλλους, βοηθάει στην πρόληψη. Παράλληλα, λειτουργεί θετικά η δημιουργία σχέσεων εμπιστοσύνης με τους μαθητές σας για συζήτηση σχετικά με το τι είναι αληθινό και τι ψεύτικο. Η έρευνα έχει δείξει ότι η λογική προσέγγιση επιφέρει περισσότερα οφέλη. Η εκπαίδευση των ανθρώπων στην αναγνώριση κακόβουλων τακτικών οδηγεί στον άμεσο εντοπισμό τους.  Για να μάθετε περισσότερα, διαβάστε το παρακάτω άρθρο:   First Draft News.

Δραστηριότητες για μαθητές:

Σχέδιο μαθήματος «παραπληροφόρηση» (για μαθητές Γυμνασίου)

Σχέδιο μαθήματος «πόσο αξιόπιστο είναι αυτό;» (για μαθητές Δημοτικού)

Εκπαιδευτικά εγχειρίδια για την παραπληροφόρηση, τις ψευδείς ειδήσεις και την προπαγάνδα.

Βίντεο: Αλήθεια ή ψέμα στο διαδίκτυο; (για μικρά παιδιά)

Βίντεο για την Παραπληροφόρηση

Interland: To ποτάμι της Αλήθειας

Περισσότερες πληροφορίες και πηγές

Αν θέλετε να μάθετε περισσότερα για την υποστήριξη των νέων στην ανάπτυξη δεξιοτήτων αναγνώρισης ψευδών και παραπλανητικών πληροφοριών, μπορείτε να δείτε τις παρακάτω πηγές:

• Better Internet for Kids Resources – Εκπαιδευτικές πηγές από το δίκτυο Insafe των Κέντρων Ασφαλούς Διαδικτύου. Κάντε αναζήτηση για “misinformation” ή “ information disorder” ή  “media literacy” για πηγές ανά διαφορετική ηλικιακή ομάδα.
• CO:RE Evidence Base – Μια βάση δεδομένων με εκδόσεις και έρευνες στις εμπειρίες των νέων στο διαδίκτυο. Η αναζήτηση με τις λέξεις “misinformation” ή “ information disorder” σας επιτρέπει να εξερευνήσετε το σχετικό περιεχόμενο.
• Facts4All: Schools tackling disinformation MOOC – Οι εταίροι του έργου Facts4All project, ανάμεσα του και το EUN, δημιούργησαν ένα ανοιχτό διαδικτυακό σεμινάριο (MOOC) για εκπαιδευτικούς, ως προς την αντιμετώπιση της παραπληροφόρησης στις σχολικές κοινότητες. Το περιεχόμενου του MOOC είναι διαθέσιμο ως διαδικτυακό μάθημα. Για περισσότερες πληροφορίες, επισκεφτείτε αυτή τη σελίδα .
• School of Social Networks – Αυτή η πηγή παρέχει πληροφορίες και συμβουλές για διάφορα διαδικτυακά ζητήματα, σε παιδιά στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση, εκπαιδευτικούς και γονείς/κηδεμόνες. Τα ζητήματα αυτά περιλαμβάνουν μια αξιολόγηση για το τι μπορούμε ή δεν μπορούμε να εμπιστευτούμε στο διαδίκτυο, όπως π.χ. τα ψευδή νέα. Υπάρχουν επίσης δραστηριότητες που μπορούν οι εκπαιδευτικοί να χρησιμοποιήσουν στις τάξεις τους και οι γονείς στο σπίτι.
• European Digital Media Observatory (EDMO) – Το EDMO είναι ένα ανεξάρτητο παρατηρητήριο στο οποίο συμμετέχουν πραγματογνώμονες και ερευνητές, με εξειδίκευση στον τομέα της διαδικτυακής παραπληροφόρησης τις πλατφόρμες κοινωνικών δικτύων, και επαγγελματίες που ασχολούνται με την ενημέρωση του κοινού στο θέμα της σωστής διαδικτυακής συμπεριφοράς. Η σελίδα περιέχει πολλά χρήσιμα άρθρα που ενημερώνουν τους εκπαιδευτικούς για την τρέχουσα κατάσταση και τα τελευταία νέα της παραπληροφόρησης.

Πηγή: BIK Teacher corner