Ακριβώς όπως υπάρχουν νόμοι και δικαιώματα για τα παιδιά στον πραγματικό κόσμο, έτσι υπάρχουν αντίστοιχα και για την προστασία τους στον διαδικτυακό κόσμο. Αυτή η ενότητα θα διερευνήσει πώς εφαρμόζονται στον ψηφιακό κόσμο τα δικαιώματα των παιδιών, τους σχετικούς νόμους που μπορούν να βοηθήσουν στην προστασία τους και στη διασφάλιση των δικαιωμάτων τους και τι μπορείτε να κάνετε ως εκπαιδευτικός για να υποστηρίξετε τους μαθητές σας να κατανοήσουν και να ασκούν τα δικαιώματά τους στο διαδίκτυο.

Ποια είναι τα δικαιώματα των παιδιών;

Τα δικαιώματα όλων των παιδιών ορίζονται στη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού (UNCRC). Αποτελούμενη από 54 Άρθρα, η Σύμβαση καθορίζει τα αστικά, πολιτικά, κοινωνικά, πολιτισμικά και οικονομικά δικαιώματα που έχουν όλα τα άτομα κάτω από την ηλικία των 18 ετών και τις ευθύνες των κυβερνήσεων και των ενηλίκων για τη διασφάλιση της τήρησης αυτών των δικαιωμάτων. Όλα τα δικαιώματα συνδέονται και κανένα δε θεωρείται πιο σημαντικό από ένα άλλο.

Μεταξύ των άρθρων περιλαμβάνονται τέσσερις Γενικές Αρχές:

• Μη διάκριση (άρθρο 2): Τα δικαιώματα του παιδιού ισχύουν για κάθε παιδί εξίσου, ανεξαρτήτως φυλής, φύλου, αναπηρίας κ.λπ.
• Το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού (άρθρο 3): Το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού πρέπει πάντα να προηγείται σε οποιεσδήποτε αποφάσεις που λαμβάνονται και αφορούν αυτό.
• Δικαίωμα στη ζωή, την επιβίωση και την ανάπτυξη (Άρθρο 6): Όλα τα παιδιά έχουν δικαίωμα να μεγαλώνουν και να ζουν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Όλοι όσοι διαδραματίζουν ρόλο στη φροντίδα των παιδιών (συμπεριλαμβανομένων των δασκάλων) πρέπει να παρέχουν περιβάλλοντα που είναι ασφαλή.
• Η φωνή των νέων (άρθρο 12): Τα παιδιά έχουν δικαίωμα να συμμετέχουν ενεργά σε αποφάσεις που τα επηρεάζουν, να εκφράζουν τις απόψεις τους και αυτές οι απόψεις να λαμβάνονται υπόψη.

Πώς εφαρμόζονται τα δικαιώματα των παιδιών στο διαδίκτυο;

Η UNCRC θεσπίστηκε για πρώτη φορά το 1990, σε μια εποχή που το διαδίκτυο και οι ψηφιακές υπηρεσίες ήταν στα σπάργανα. Ωστόσο, το 2021, η UNCRC υιοθέτησε το Γενικό Σχόλιο 25, μια επίσημη αναγνώριση ότι τα δικαιώματα των παιδιών εφαρμόζονται στο διαδίκτυο με τον ίδιο τρόπο όπως και στον φυσικό κόσμο. Η ευθύνη για την προάσπιση αυτών των δικαιωμάτων ανήκει σε όλους. Στο σχολείο, στους εκπαιδευτικούς, στους γονείς και κηδεμόνες. Είναι επίσης ευθύνη των τοπικών και εθνικών κυβερνήσεων και των παρόχων διαδικτυακών υπηρεσιών, όπως π.χ. εταιρείες μέσων κοινωνικής δικτύωσης, χειριστές ιστοσελίδων και πλατφόρμες τυχερών παιχνιδιών.

Τα συγκεκριμένα δικαιώματα που σχετίζονται άμεσα με τη χρήση και τις εμπειρίες των μαθητών από την διαδικτυακή τεχνολογία περιλαμβάνουν:

• Άρθρο 6 – το δικαίωμα να μεγαλώνει και να είναι υγιής.
• Άρθρο 12 – το δικαίωμα του παιδιού να έχει φωνή σε αποφάσεις που το επηρεάζουν.
• Άρθρα 13 & 17 – το δικαίωμα σε ειλικρινή και κατανοητή πληροφόρηση.
• Άρθρο 15 – δικαίωμα συνάντησης με φίλους και συμμετοχής σε ομάδες.
• Άρθρο 16 – δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή.
• Άρθρο 19 – δικαίωμα του να μένει ένα παιδί ασφαλές.
• Άρθρο 28 – δικαίωμα μάθησης και παρακολούθησης της εκπαίδευσης.
• Άρθρο 31 – δικαίωμα χαλάρωσης και παιχνιδιού.
• Άρθρο 34 – δικαίωμα προστασίας από σεξουαλική κακοποίηση.
• Άρθρο 36 – δικαίωμα προστασίας από επιβλαβείς συμπεριφορές.
• Άρθρο 39 – δικαίωμα βοήθειας και υποστήριξης σε περίπτωση καταχρηστικής μεταχείρισης.
• Πρόσθετα πρωτόκολλα που σχετίζονται με την εκμετάλλευση παιδιών και το περιεχόμενο σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών.

Πώς σχετίζονται αυτά τα δικαιώματα με τις διαδικτυακές εμπειρίες των παιδιών;

Δραστηριότητα:

Χρησιμοποιώντας τον παρακάτω πίνακα, επιλέξτε οποιαδήποτε πέντε άρθρα της UNCRC (ή από τα άρθρα που ορίστηκαν στην προηγούμενη ενότητα) και εξετάστε ένα παράδειγμα του τρόπου με τον οποίο θα μπορούσαν να διατηρηθούν αυτά τα δικαιώματα στο διαδίκτυο. Στον παρακάτω πίνακα έχουν δοθεί ποικίλα παραδείγματα:

Εάν έχετε χρόνο, σας προτρέπουμε να παρουσιάσετε αυτή τη δραστηριότητα στους μαθητές σας και να τους ζητήσετε να εξετάσουν τρόπους με τους οποίους μπορούν να προασπιστούν τα δικαιώματά τους στο διαδίκτυο.

Ποιοι νόμοι υπάρχουν για την προστασία των παιδιών και των νέων στο διαδίκτυο;

Πιθανότατα υπάρχει ένας αριθμός νόμων στην κάθε χώρα της ΕΕ που ισχύουν για τη διαδικτυακή συμπεριφορά, συμπεριλαμβανομένων των νόμων σχετικά με την παρενόχληση, τις κακόβουλες επικοινωνίες, τη δημιουργία και κοινή χρήση απρεπών εικόνων παιδιών, το παράνομο περιεχόμενο, τη ρητορική μίσους και την προστασία των δεδομένων.

Είναι σημαντικό να βοηθήσετε τους μαθητές σας να γνωρίζουν τους νόμους που σχετίζονται με τη διαδικτυακή τους συμπεριφορά καθώς και τους νόμους που υπάρχουν για να τους προστατεύουν από βλάβη ή κακοποίηση. Νόμοι όπως αυτός για τις ψηφιακές υπηρεσίες (DSA) ενδέχεται να μην επηρεάζουν άμεσα τον ρόλο σας, αλλά η νέα νομοθεσία μπορεί να επηρεάσει τις διαδικτυακές συμπεριφορές και συνήθειες των παιδιών με τα οποία εργάζεστε. Επομένως, προσπαθήστε να είστε ενήμεροι για το πότε τίθεται σε ισχύ νέα νομοθεσία που σχετίζεται με τον ψηφιακό κόσμο και εξετάστε προσεκτικά πώς αυτό μπορεί να επηρεάσει την ασφάλεια ή την ευημερία των μαθητών σας.

Πώς μπορώ να υποστηρίξω τους μαθητές να κατανοήσουν και να ασκήσουν τα δικαιώματά τους στο διαδίκτυο;

Υπάρχουν πολλά πράγματα που μπορείτε να κάνετε ως εκπαιδευτικός για να ενδυναμώσετε τα παιδιά και τους νέους να κατανοήσουν και να ασκήσουν τα δικαιώματά τους στον ψηφιακό κόσμο:

• Εκπαίδευση: η παροχή ευκαιριών μάθησης στους μαθητές σχετικά με τα δικαιώματά τους και τον τρόπο με τον οποίο σχετίζονται με τη διαδικτυακή συμπεριφορά είναι σημαντική. Τους δίνονται ευκαιρίες να αναπτύξουν τις γνώσεις και τις δεξιότητες για να διατηρούν τον εαυτό τους και τους άλλους ασφαλείς στο διαδίκτυο, να αναγνωρίζουν πότε γίνονται σεβαστά ή όχι τα δικαιώματά τους και τους ενδυναμώνει ως προς την ανάληψη θετικής δράσης για την άσκηση των δικαιωμάτων τους στο διαδίκτυο.
• Τακτική συζήτηση: η τακτική διερεύνηση διαδικτυακών ζητημάτων που σχετίζονται με τα δικαιώματα των παιδιών μπορεί να είναι ένας αποτελεσματικός τρόπος για την ανάπτυξη της κατανόησης και των στρατηγικών στη διαχείριση του διαδικτυακού κινδύνου. Μπορεί να θέλετε να χρησιμοποιήσετε ιστορίες ή περιστατικά ως τρόπο να εξερευνήσετε αυτά τα ζητήματα. Για τους μεγαλύτερους μαθητές, η συζήτηση των προκλήσεων σχετικά με την προάσπιση των δικαιωμάτων στο διαδίκτυο και η κριτική αξιολόγηση του ρόλου των διαδικτυακών πλατφορμών και άλλων ενδιαφερόμενων μερών μπορεί να είναι αποτελεσματικές μέθοδοι για την εκπαίδευση τους πάνω στα δικαιώματά τους και τον τρόπο άσκησής τους.
• Ενδυναμώστε την ανάληψη ευθύνης: εξετάστε τις ευκαιρίες για τους μαθητές να αναλάβουν την ευθύνη στο διαδίκτυο για την προάσπιση των δικαιωμάτων τους και τη βοήθεια άλλων. Για παράδειγμα, η εισαγωγή πρωτοβουλιών όπως συνομήλικοι μέντορες, ψηφιακοί ηγέτες ή πρεσβευτές νεολαίας μπορεί να δώσει στους μαθητές τη δυνατότητα να ασκήσουν τα δικαιώματά τους και να εργαστούν για να προασπίσουν τα δικαιώματα των συνομηλίκων τους.
• Σεβαστείτε τη φωνή της νεολαίας: Το άρθρο 12 της UNCRC σκιαγραφεί τη σημασία του να έχουν τα παιδιά φωνή σε αποφάσεις που τα επηρεάζουν. Πολλά σχολεία έχουν σχολικά συμβούλια ή άλλες διαδικασίες για να δώσουν στους μαθητές φωνή στο σχολείο. Σκεφτείτε εάν αυτές οι διαδικασίες επιτρέπουν επίσης στους μαθητές να έχουν φωνή στις αποφάσεις που λαμβάνονται για την προστασία τους στο διαδίκτυο (όπως αποφάσεις σχετικά με την εκπαίδευση για την ασφάλεια στο διαδίκτυο, τις διαδικασίες ασφαλείας και άλλες διαδικασίες ασφαλείας όπως το φιλτράρισμα και η παρακολούθηση). Ο σχηματισμός μιας Ομάδας Διαδικτυακής Ασφάλειας που περιλαμβάνει όλους τους σχετικούς ενδιαφερόμενους φορείς στη σχολική κοινότητα μπορεί να είναι μια καλή προσέγγιση για να μπορέσουν οι μαθητές να εκφράσουν τη γνώμη τους στις συζητήσεις για την ασφάλεια στο διαδύκτιο. Ρίξτε μια ματιά στην ενότητα εκμάθησης «Εργασία προς μια ολική προσέγγιση του σχολείου» για να ανακαλύψετε περισσότερα.

Ποιος είναι ο ρόλος των άλλων στην προστασία των δικαιωμάτων των παιδιών σε έναν ψηφιακό κόσμο;

Όλοι παίζουμε ρόλο στην προστασία και την προάσπιση των δικαιωμάτων των παιδιών – όλοι οι ενήλικες γύρω από τα παιδιά πρέπει να αναλάβουν την ευθύνη. Αυτό περιλαμβάνει σχολεία και δασκάλους, γονείς/φροντιστές, κυβερνήσεις και αρχές σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο, ΜΚΟ, εταιρείες και παρόχους διαδικτυακών υπηρεσιών.

Ως δάσκαλος, οι κύριες ευθύνες σας έγκεινται στο να βοηθήσετε τους μαθητές σας να κατανοήσουν και να ασκήσουν τα δικαιώματά τους στο διαδίκτυο και να υποστηρίξετε την προσέγγιση του σχολείου σας για την προάσπιση των δικαιωμάτων των παιδιών και την ενδυνάμωση όλων των μαθητών να ασκήσουν τα δικαιώματά τους. Μπορείτε επίσης να ενθαρρύνετε τους γονείς/φροντιστές και τους συναδέλφους σας να γνωρίζουν τα δικαιώματα των παιδιών στο διαδίκτυο και το πώς μπορούν να υποστηρίξουν τους μαθητές τους.

Οι κυβερνήσεις έχουν την ευθύνη να διασφαλίζουν ότι τα δικαιώματα των παιδιών γίνονται σεβαστά σε όλους τους τομείς της κοινωνίας που κυβερνούν. Αυτό περιλαμβάνει τη σύνταξη και τη θέσπιση νομοθεσίας όπου είναι απαραίτητο, για να διασφαλιστεί ότι οι εταιρείες και οι οργανισμοί συμμορφώνονται με τις καλές πρακτικές για το σεβασμό και την προστασία των δικαιωμάτων των παιδιών.

Οι πάροχοι διαδικτυακών υπηρεσιών και οι εταιρείες θεωρούνται ακόμα πιο υπεύθυνοι για την ασφάλεια και την ευημερία των παιδιών που χρησιμοποιούν τις υπηρεσίες τους. Πολλές υπηρεσίες έχουν εισαγάγει εργαλεία αναφοράς και κέντρα ασφάλειας για να βοηθήσουν στην αντιμετώπιση ζητημάτων που επηρεάζουν τα παιδιά στις πλατφόρμες τους.

Μην ξεχνάτε, μπορείτε επίσης να έχετε πρόσβαση σε συμβουλές και υποστήριξη σχετικά με την ασφάλεια των παιδιών στο διαδίκτυο μέσω της Γραμμής Βοήθειας του Ελληνικού Κέντρου Ασφαλούς Διαδικτύου (τηλ. 210 6007686).

Τι μπορεί να κάνει ένα παιδί εάν παραβιάζονται τα δικαιώματά του;

Υπάρχουν βήματα που μπορεί να κάνει ένα παιδί ή ένας νέος εάν αισθάνεται ότι τα δικαιώματά του έχουν παραβιαστεί στο διαδίκτυο. Η γνώση των δικαιωμάτων τους μπορεί να σας βοηθήσει ως εκπαιδευτικό να υποστηρίξετε τους μαθητές σας ώστε να λάβουν βοήθεια. Λόγω της πολύπλοκης φύσης των διαδικτυακών χώρων και της ψηφιακής ζωής, δεν είναι εγγυημένο ότι η παραπομπή παραβίασης δικαιωμάτων θα οδηγήσει σε θετική αλλαγή ή αποτέλεσμα, αλλά είναι σημαντικό να βοηθήσουμε τα παιδιά να υπερασπιστούν τα δικαιώματά τους.

Ανάλογα με τα δικαιώματα που έχουν παραβιαστεί, τα παιδιά μπορούν να αναζητήσουν υποστήριξη με τους εξής τρόπους:

• Δικαιώματα που σχετίζονται με την ασφάλεια: Ενθαρρύνετε τους μαθητές σας να ενημερώσουν το σχολείο ή την τοπική αστυνομία εάν η ασφάλειά τους απειλείται από διαδικτυακές εμπειρίες. Εάν αντιληφθείτε κίνδυνο για την ασφάλεια ή την ευημερία των μαθητών, βεβαιωθείτε ότι είστε εξοικειωμένοι με τις διαδικασίες παιδικής προστασίας του σχολείου σας και σε ποιον πρέπει να το αναφέρετε, προκειμένου να διασφαλίσετε ότι το παιδί ή τα εμπλεκόμενα παιδιά λαμβάνουν υποστήριξη.
• Δικαιώματα που σχετίζονται με περιεχόμενο/συμπεριφορά στο διαδίκτυο: Ενθαρρύνετε και υποστηρίξτε τα παιδιά να βρίσκουν και να χρησιμοποιούν εργαλεία αναφοράς σε παιχνίδια, εφαρμογές και υπηρεσίες για να αναφέρουν περιεχόμενο ή συμπεριφορά που είναι ακατάλληλη ή δυνητικά επιβλαβής.
• Παραβιάσεις δικαιωμάτων που αποτελούν ποινικά αδικήματα: Ενθαρρύνετε και υποστηρίξτε τους μαθητές σας να το αναφέρουν στην τοπική αστυνομία. Ανάλογα με τη φύση του ζητήματος, ολόκληρη η οικογένειά μπορεί επίσης να χρειάζεται υποστήριξη από το σχολείο.
• Δικαιώματα που σχετίζονται με το απόρρητο: Οι παραβιάσεις του απορρήτου μπορούν να αναφερθούν στην εθνική Aρχή προστασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα. Μπορεί επίσης να υπάρχουν άλλοι οργανισμοί στη χώρα σας που μπορούν να προσφέρουν υποστήριξη και συμβουλές.
• Όλα τα δικαιώματα των παιδιών ή ερωτήσεις σχετικά με τα δικαιώματα των παιδιών: Ανησυχίες ή ερωτήσεις σχετικά με τα δικαιώματα των παιδιών μπορούν να απευθύνονται στον Διαμεσολαβητή ή στον Επίτροπο στη χώρα σας – στοιχεία επικοινωνίας βρίσκονται στον ιστότοπο του Ευρωπαϊκού Δικτύου Διαμεσολαβητών για τα Παιδιά.

Πηγή: BIK Teacher corner