Οδηγός ψηφιακής ισορροπίας για την οικογένεια κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού

Μπορείτε να κατεβάσετε το φυλλάδιο από εδώ.

Συμβουλές για γονείς: Πώς θα οριοθετήσουμε το διαδικτυακό χρόνο των παιδιών κατά τις διακοπές του καλοκαιριού.

Κατά τη διάρκεια των καλοκαιρινών διακοπών, οι γονείς συχνά αντιμετωπίζουν προκλήσεις σχετικά με τη διαχείριση του χρόνου που αφιερώνουν τα παιδιά τους στο διαδίκτυο. Η απουσία της σχολικής ρουτίνας συχνά οδηγεί σε αυξημένη χρήση οθονών, γεγονός που μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τόσο τη σωματική όσο και την ψυχική υγεία των παιδιών (Twenge & Campbell, 2018) με ψυχικά και σωματικά συμπτώματα (φυλλάδιο υπερβολική ενασχόληση). Με σκοπό την πρόληψη και όχι την αντιμετώπιση αυτών των πιθανών προβλημάτων, οι γονείς θα πρέπει εγκαίρως να θέσουν σαφή και σταθερά όρια στον επιτρεπόμενο διαδικτυακό χρόνο των παιδιών τους.  Αυτό μπορεί να επιτευχθεί καθορίζοντας συγκεκριμένες ώρες για διαδικτυακή χρήση και εναλλακτικά προτείνοντας δραστηριότητες εκτός οθόνης, όπως η σωματική άσκηση και η δημιουργική απασχόληση. Μέσα από τέτοιες πρακτικές, τα παιδιά όχι μόνο μαθαίνουν να διαχειρίζονται υπεύθυνα τον χρόνο που περνούν στο διαδίκτυο, αλλά αναπτύσσουν και ουσιαστικές συνήθειες που συμβάλλουν στην ισορροπημένη ψυχοκοινωνική τους ανάπτυξη.

Η δυνατότητα παρέμβασης και ελέγχου των γονέων ως προς το διαδικτυακό χρόνο των παιδιών τους είναι αντιστρόφως ανάλογη με την ηλικία των παιδιών. Όσο μεγαλύτερο είναι το παιδί, τόσο μειώνεται η ικανότητα των γονέων να ελέγχουν ή να επεμβαίνουν αποτελεσματικά στον χρόνο που αυτό περνά στο διαδίκτυο. Με άλλα λόγια, όταν τα παιδιά είναι μικρά (π.χ. 5–10 ετών), οι γονείς έχουν περισσότερο έλεγχο: μπορούν να εγκαθιστούν εφαρμογές γονικού ελέγχου στις συσκευές τους όπως το Google Family Link (Family Link video 1 και Family Link video 2) και μέσα από αυτές να ορίζουν τα χρονικά όρια, τις εφαρμογές που χρησιμοποιεί το παιδί, να επιβλέπουν άμεσα τη χρήση ή την διακοπή τους ή ακόμη και τα άτομα με τα οποία αλληλοεπιδρά το παιδί. Καθώς όμως τα παιδιά μεγαλώνουν και γίνονται έφηβοι, αποκτούν μεγαλύτερη αυτονομία, δικές τους συσκευές και πρόσβαση, γεγονός που δυσκολεύει έως και αποτρέπει την οποιαδήποτε παρέμβαση από τους γονείς τους. Αυτό το φαινόμενο είναι φυσιολογικό και συνδέεται με την αναπτυξιακή ανάγκη για ανεξαρτησία στην εφηβεία, αλλά και με τις κοινωνικές και τεχνολογικές συνθήκες της εποχής. Γι’ αυτό, στους μεγαλύτερους εφήβους, η πρόληψη των προβλημάτων σχετίζεται περισσότερο με την καλλιέργεια εσωτερικής πειθαρχίας και κριτικής σκέψης παρά με εξωτερικούς περιορισμούς από τους γονείς. Επομένως είναι σημαντικό οι γονείς να αντιληφθούν και να εφαρμόσουν την κατάλληλη στρατηγική, ανάλογα με την ηλικία του παιδιού: περισσότερη καθοδήγηση και κανόνες στα μικρότερα παιδιά, περισσότερη επικοινωνία και ενδυνάμωση της υπευθυνότητας στους εφήβους.

Σύμφωνα με τις έρευνες, η θετική γονική εμπλοκή και η καθοδήγηση, και όχι η αυταρχική απαγόρευση, φαίνεται πως αποδίδουν καλύτερα αποτελέσματα όσον αφορά τη ρύθμιση της διαδικτυακής συμπεριφοράς των παιδιών (Livingstone et al., 2017). Οι γονείς επίσης θα πρέπει να κατανοήσουν ότι λειτουργούν ως πρότυπα συμπεριφορικής μίμησης στα παιδιά τους, και για αυτό θα ήταν καλό να περιορίσουν και οι ίδιοι την άσκοπη χρήση των οθονών, ενισχύοντας έτσι την οριοθέτηση που επιθυμούν να επιτύχουν. Μία ακόμη πρακτική που αποδεικνύεται υποστηρικτική είναι η δημιουργία μιας «ψηφιακής οικογενειακής συμφωνίας» σε συνεργασία με το παιδί, όπου θα συμφωνούνται οι ώρες και οι σκοποί της χρήσης του διαδικτύου, ενισχύει την υπευθυνότητα και την αυτορρύθμιση.

Εξίσου κρίσιμο είναι να λαμβάνεται υπόψη η ποιότητα του περιεχομένου και όχι μόνο η διάρκεια της χρήσης. Η συμμετοχή σε εκπαιδευτικά ή δημιουργικά προγράμματα ενδέχεται να είναι πιο ωφέλιμη από την παθητική πλοήγηση ή τα ψηφιακά παιχνίδια που χαρακτηρίζονται από έντονα οπτικά και ηχητικά ερεθίσματα και συνεχή δράση. (Barr et al., 2020). Γι’ αυτό, οι γονείς οφείλουν να γνωρίζουν τις εφαρμογές και τις πλατφόρμες που χρησιμοποιούν τα παιδιά τους, προωθώντας τις ασφαλείς και παιδαγωγικά κατάλληλες επιλογές.

Τέλος, είναι απαραίτητο οι γονείς να αναγνωρίζουν τη σημασία της ευελιξίας και της επικοινωνίας. Η έννοια της ευελιξίας δεν σημαίνει απουσία ορίων, αλλά την προσαρμογή αυτών στις πραγματικές ανάγκες της οικογένειας και του παιδιού. Ένα παιδί που αισθάνεται ότι ακούγεται και συμμετέχει στη διαδικασία λήψης αποφάσεων σχετικά με τον διαδικτυακό του χρόνο, είναι πιο πιθανό να τηρήσει τους κανόνες που συμφωνήθηκαν και να αναπτύξει εσωτερικά κίνητρα αυτορρύθμισης (Nikken & Schols, 2015).

Οι καλοκαιρινές διακοπές είναι μια περίοδος ξεκούρασης και επανασύνδεσης με την οικογένεια. Μέσω καθημερινών συζητήσεων για τις διαδικτυακές εμπειρίες των παιδιών, οι γονείς μπορούν να κατανοήσουν καλύτερα τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντά τους, αλλά και να εντοπίσουν πιθανούς κινδύνους (Kardefelt–Winther, 2017). Η στοχευμένη οριοθέτηση δεν αποσκοπεί στον έλεγχο, αλλά στην ανάπτυξη δεξιοτήτων ψηφιακού γραμματισμού και υγιούς σχέσης με την τεχνολογία. Παράλληλα, η συνεχής επικοινωνία μεταξύ γονέα και παιδιού καλλιεργεί κλίμα εμπιστοσύνης, μέσα στο οποίο το παιδί θα αισθανθεί ασφαλές να εκφράσει προβληματισμούς ή να αναφέρει δυσάρεστες διαδικτυακές εμπειρίες. Η προσέγγιση αυτή απομακρύνεται από τη λογική της τιμωρίας ή της απαγόρευσης και ενισχύει την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης και της ψηφιακής μάθησης – δύο βασικών δεξιοτήτων για τη σύγχρονη ψηφιακή εποχή (OECD, 2021). Έτσι, το καλοκαίρι μπορεί να αποτελέσει όχι μόνο μια ευκαιρία αποφόρτισης από τις σχολικές υποχρεώσεις, αλλά και ένα πεδίο ενδυνάμωσης των σχέσεων παιδιού- γονέων- τεχνολογίας.

Πιο συγκεκριμένα, προτείνουμε:

Βιβλιογραφία:

• Twenge, J. M., & Campbell, W. K. (2018). Associations between screen time and lower psychological well-being among children and adolescents: Evidence from a population-based study. Preventive Medicine Reports, 12, 271–283.
• Livingstone, S., Mascheroni, G., & Staksrud, E. (2017). European research on children’s internet use: Assessing the past and anticipating the future. New Media & Society, 20(3), 1103–1122.
• Barr, R., Lauricella, A. R., Zack, E., & Calvert, S. L. (2020). The relation between infant exposure to touchscreen devices and cognitive development. Pediatrics, 145(Supplement_2), S35–S39.
• Kardefelt-Winther, D. (2017). How does the time children spend using digital technology impact their mental well-being, social relationships and physical activity? An evidence-focused literature review. UNICEF Office of Research – Innocenti Discussion Paper.
• Nikken, P., & Schols, M. (2015). How and why parents guide the media use of young children. Journal of Child and Family Studies, 24(11), 3423–3435.
• OECD (2021). 21st-Century Readers: Developing Literacy Skills in a Digital World. OECD Publishing.
• SaferInternet4Kids – Οικογενειακή συμφωνία
• SaferInternet4Kids – Excessive use
• SaferInternet4Kids – Google Family Link video 1
• SaferInternet4Kids – Google Family Link video 2

Αξιολόγηση BIK+: οι φωνές των παιδιών και οι γνώσεις εμπειρογνωμόνων διαμορφώνουν το ψηφιακό μέλλον της Ευρώπης

Τρία χρόνια μετά την υιοθέτηση της ευρωπαϊκής στρατηγικής για ένα καλύτερο Διαδίκτυο για τα παιδιά (BIK+), δημοσιεύεται η πρώτη ολοκληρωμένη αξιολόγηση της στρατηγικής, προσφέροντας μια στιγμή ορόσημο για την κατανόηση του τρόπου με τον οποίο η Ευρώπη εξελίσσεται προς ένα ασφαλέστερο, πιο ενδυναμωτικό και χωρίς αποκλεισμούς ψηφιακό περιβάλλον για τα παιδιά και τους νέους.

Η στρατηγική BIK+ ξεκίνησε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή τον Μάιο του 2022 και βασίζεται στη διαδικτυακή ασφάλεια των παιδιών. Αυτή η πρώτη αξιολόγηση συντάχθηκε με τη χρήση άμεσων πληροφοριών από περισσότερους από 750 παιδιά και νέους —συμπεριλαμβανομένων εκείνων που προέρχονται από ευάλωτα υπόβαθρα— καθώς και από διαβουλεύσεις με πάνω από 360 ενήλικες ενδιαφερόμενους, όπως εκπαιδευτικούς, γονείς, εκπροσώπους της κοινωνίας των πολιτών, ακαδημαϊκούς, εκπροσώπους της βιομηχανίας και εμπειρογνώμονες από τον τομέα χάραξης πολιτικής. Συνολικά, οι φωνές τους προσφέρουν μια ολοκληρωμένη άποψη για τις επιτυχίες της στρατηγικής, καθώς και για τις προκλήσεις που παραμένουν.

Ακούγοντας τους νέους

Τα παιδιά και οι νέοι χαιρέτισαν τις προσπάθειες για τη δημιουργία ασφαλέστερων διαδικτυακών χώρων, αλλά επισημάνθηκαν επίμονα ζητήματα όπως η έκθεση σε επιβλαβές περιεχόμενο, οι διαδικτυακές απάτες και οι παραβιάσεις της ιδιωτικής ζωής. Πολλοί ζήτησαν σαφέστερα, πιο προσβάσιμα εργαλεία αναφοράς και απλούστερες πολιτικές απορρήτου, ειδικά για τους νεότερους χρήστες και τα άτομα με αναπηρία. Η αξιολόγηση διαπίστωσε επίσης την ισχυρή θέληση των νέων να συμμετέχουν περισσότερο στη διαμόρφωση ψηφιακών περιβαλλόντων, από το σχεδιασμό των πλατφορμών έως τη χάραξη πολιτικής σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο.

Η ψηφιακή ενδυνάμωση αναδείχθηκε ως βασική προτεραιότητα. Οι νέοι συμμετέχοντες εξέφρασαν την ανάγκη για περισσότερη πρακτική εκπαίδευση, κατάλληλη για κάθε ηλικία, η οποία περιλαμβάνει μαθήματα για τον αλφαβητισμό στα μέσα ενημέρωσης, τη διαχείριση της ιδιωτικής ζωής και την υπεύθυνη χρήση των αναδυόμενων τεχνολογιών, όπως η τεχνητή νοημοσύνη (AI).

Συστάσεις ενηλίκων

Οι εκπαιδευτικοί και οι γονείς συμφώνησαν με πολλές από τις ανησυχίες που εξέφρασαν τα παιδιά, αναγνωρίζοντας παράλληλα τη δική τους ανάγκη για μεγαλύτερη υποστήριξη στην πλοήγηση των ψηφιακών κινδύνων. Πολλοί από τους ενήλικες που συμβουλεύτηκαν εξέφρασαν την επιθυμία για βελτιωμένη εκπαίδευση ψηφιακού αλφαβητισμού, σαφέστερη καθοδήγηση σχετικά με αναδυόμενες τεχνολογίες, όπως η τεχνητή νοημοσύνη, και καλύτερα εργαλεία για την υποστήριξη των ρόλων τους ως ψηφιακών μεντόρων.

Οι εμπειρογνώμονες προσδιόρισαν συστημικά κενά που πρέπει να αντιμετωπιστούν, όπως η ανάγκη για διαρκή έρευνα σχετικά με τις ψηφιακές εμπειρίες των παιδιών, η βελτίωση της ρυθμιστικής συνοχής μεταξύ των κρατών μελών και η ενίσχυση των διατομεακών συνεργασιών.

Συστάσεις για μελλοντική δράση

Με βάση τα πορίσματα, η έκθεση προτείνει περαιτέρω μέτρα δράσης για την Επιτροπή, τα κράτη μέλη και τη βιομηχανία, περιλαμβάνοντας:

1. Απλοποίηση μηχανισμών αναφοράς: Διασφάλιση του φιλικού προς τους γονείς σχεδιασμού εργαλείων αναφοράς σε όλες τις πλατφόρμες, με σαφείς οδηγίες και παρακολούθηση.
2. Ενίσχυση της ψηφιακής εκπαίδευσης: Ενσωμάτωση του αλφαβητισμού στα μέσα ενημέρωσης, της χρήσης τεχνητής νοημοσύνης και ψηφιακής ανθεκτικότητας στα σχολικά προγράμματα, εξασφαλίζοντας τη συνεχιζόμενη εκπαίδευση των εκπαιδευτικών και την προσβασιμότητα για τους γονείς.
3. Προώθηση της συμμετοχής των νέων: Δημιουργία δομημένων, συνεχών ευκαιριών για τα παιδιά να συμβάλουν στην ανάπτυξη των πλατφορμών και στη διαμόρφωση της ψηφιακής πολιτικής, όπως μέσω συμβουλευτικών συμβουλίων για νέους και περιφερειακών φόρουμ.
4. Υποστήριξη οικογενειών και εκπαιδευτικών: Προώθηση μοντέλων μάθησης peer-to-peer και διαγενεακής μάθησης, ευαισθητοποίηση σχετικά με τα εθνικά κέντρα ασφαλούς Διαδικτύου και διασφάλιση περιεκτικής επικοινωνίας σχετικά με τα χαρακτηριστικά ασφάλειας των πλατφορμών.
5. Γεφύρωση της πολιτικής και της πρακτικής: Συνεργασία για την ευθυγράμμιση εθνικών και ευρωπαϊκών στρατηγικών, με στόχο την εναρμόνιση των ρυθμίσεων και την ενίσχυση της λογοδοσίας μεταξύ των τομέων.

Κοιτάζοντας μπροστά

Η πρώτη αξιολόγηση επιβεβαιώνει ότι το BIK+ έχει ήδη ουσιαστικό αντίκτυπο, αλλά υπογραμμίζει τη συνεχιζόμενη ανάγκη για δράση σε έναν ολοένα και πιο περίπλοκο ψηφιακό κόσμο. Η έκθεση ενισχύει την άποψη ότι η δημιουργία ενός καλύτερου Διαδικτύου δεν αφορά μόνο την προστασία των παιδιών, αλλά και τη συμμετοχή, την εκπαίδευση και την κοινή ευθύνη.

Καθώς οι ψηφιακές τεχνολογίες εξελίσσονται, οι φωνές των παιδιών, των οικογενειών και των εκπαιδευτικών πρέπει να παραμείνουν στο επίκεντρο της διαμόρφωσης των πολιτικών και των πλατφορμών του μέλλοντος. Τα ευρήματα και οι συστάσεις που παρουσιάζονται στην αξιολόγηση αυτή προσφέρουν έναν πολύτιμο χάρτη πορείας για την ενίσχυση της στρατηγικής BIK+ και τη διασφάλιση ότι συνεχίζει να ανταποκρίνεται στις ανάγκες των νεότερων ψηφιακών πολιτών της Ευρώπης.

Μπορείτε να διαβάσετε ολόκληρη την έκθεση αξιολόγησης στρατηγικής BIK+ εδώ

Πηγή άρθρου και φωτογραφίας: Better Internet for Kids

AI Chatbots και Παιδιά: Όταν η τεχνητή νοημοσύνη γίνεται επικίνδυνος συνομιλητής

Καθώς η τεχνητή νοημοσύνη (AI) εξαπλώνεται με γοργούς ρυθμούς, τα σχολεία παγκοσμίως προσπαθούν να προσαρμοστούν στις επιπτώσεις που αυτή έχει στους μαθητές. Για να κατανοήσουμε πραγματικά την έκταση της επιρροής της AI στους νέους, είναι απαραίτητο να διαχωρίσουμε δύο βασικές μορφές που είναι πλέον διαθέσιμες στα παιδιά:

Πρώτον, υπάρχει η γενετική τεχνητή νοημοσύνη, όπως το ChatGPT και το Gemini, που μπορούν να απαντούν σε ερωτήσεις ή να δημιουργούν νέο περιεχόμενο (κείμενα, εικόνες, βίντεο κ.ά.) χρησιμοποιώντας δεδομένα από το διαδίκτυο. Αυτά τα εργαλεία συχνά χρησιμοποιούνται για εκπαιδευτικούς σκοπούς.

Όμως, η πιο ανησυχητική και λιγότερο γνωστή μορφή είναι οι  AI φίλοι: chatbots που έχουν σχεδιαστεί για να αναπτύσσουν στενές, διαρκείς σχέσεις με τους χρήστες, προσομοιώνοντας συνομιλίες όπως αυτές που έχουμε με φίλους, μέλη της οικογένειας ή ακόμα και ρομαντικούς συντρόφους. Εταιρείες υποστηρίζουν ότι αυτά τα bots μπορούν να βοηθήσουν στην αντιμετώπιση της μοναξιάς, και κάποιες μελέτες το επιβεβαιώνουν. Ωστόσο, η πραγματικότητα είναι πιο σύνθετη και επικίνδυνη.

Κίνδυνοι για Παιδιά και Εφήβους

Με βάση εκτενείς αξιολογήσεις κινδύνου, προκύπτει ότι τα εργαλεία  AI chatbots ενέχουν  κινδύνους για παιδιά και εφήβους κάτω των 18 ετών. Παρόλο που τα σχολεία δεν ενσωματώνουν επισήμως αυτά τα εργαλεία, παρατηρείται έντονη χρήση από μαθητές. Πολλοί γονείς αναφέρουν ότι τα παιδιά τους χρησιμοποιούν AI chatbots ακόμη και μέσω των σχολικών Chromebook. Η εφαρμογή Character.AI, για παράδειγμα, έχει πάνω από 10 εκατομμύρια λήψεις, ενώ σχεδόν το 20% των κορυφαίων AI εφαρμογών αφορά AI chatbots.

Σύμφωνα με έρευνες του οργανισμού Common Sense, οι έφηβοι χρησιμοποιούν την AI τόσο για προσωπικούς όσο και για εκπαιδευτικούς σκοπούς. Γονείς αναφέρουν ότι σχεδόν το 40% των παιδιών ηλικίας 5 έως 8 ετών χρησιμοποιούν AI για την υποστήριξη της μάθησής τους.

Τι Πρέπει να Ξέρουμε για ta AI chatbot

• Δημιουργούν ισχυρό συναισθηματικό δεσμό: Πολλά bots ζητούν άμεσα να «συναντηθούν» με τον χρήστη ή εκφράζουν ζήλια για τις σχέσεις του με άλλους ανθρώπους. Κάποια bots, όπως το Replika, έχουν εκφράσει ακόμα και ρομαντικά  συναισθήματα, δημιουργώντας ανησυχίες για την ψυχική ασφάλεια των παιδιών.

• Απουσία ασφαλιστικών δικλείδων: Οι ερευνητές κατάφεραν να εκμαιεύσουν από τα bots επικίνδυνες συμβουλές που προωθούν αυτοτραυματισμούς, βία, εκφοβισμό και ρατσιστικό λόγο.

• Ενθαρρύνουν επιπόλαιες αποφάσεις: Τα bots είναι σχεδιασμένα να “ευχαριστούν” τον χρήστη, πράγμα που σημαίνει ότι μπορούν να ενθαρρύνουν σοβαρές αποφάσεις όπως η εγκατάλειψη του σχολείου ή η απομάκρυνση από την οικογένεια.

• Δεν είναι επαγγελματίες ψυχικής υγείας: Αν και μπορεί να φαίνονται υποστηρικτικά, δεν διαθέτουν τις γνώσεις για την αντιμετώπιση τραυμάτων ή σοβαρών ψυχολογικών δυσκολιών, και σε πολλές περιπτώσεις παραπλανούν δηλώνοντας ψευδώς ότι είναι θεραπευτές.

• Τα φίλτρα ηλικίας είναι ανεπαρκή: Αν και οι περισσότερες εφαρμογές απαιτούν ηλικία άνω των 18, αυτό βασίζεται στην αυτοαναφορά, την οποία είναι εύκολο να παρακάμψει ένα παιδί.

Τι Μπορούν να Κάνουν τα Σχολεία και οι Οικογένειες

• Ψηφιακή παιδεία (AI literacy): Η εκπαίδευση σχετικά με το πώς λειτουργούν τα bots βοηθά στην απομυθοποίηση και αποπροσωποποίηση αυτών των εργαλείων.

• Ενημέρωση οικογενειών: Οι γονείς χρειάζονται καθοδήγηση για να εντοπίζουν τέτοια φαινόμενα και να συνομιλούν με τα παιδιά τους για την επικινδυνότητα των AI chatbot.

• Ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων εκτός διαδικτύου: Η μοναξιά είναι πραγματικό πρόβλημα και τα παιδιά πρέπει να ενθαρρύνονται να καλλιεργούν ουσιαστικές διαπροσωπικές σχέσεις, ειδικά τώρα που περιορίζεται η χρήση κινητών στα σχολεία.

• Ενίσχυση της κοινότητας: Η αίσθηση του ανήκειν είναι κρίσιμη. Τα σχολεία και οι εκπαιδευτικοί πρέπει να δημιουργούν ευκαιρίες για κοινωνική σύνδεση μεταξύ των μαθητών και να παρεμβαίνουν όπου παρατηρείται απομόνωση.

Η τεχνητή νοημοσύνη ήρθε για να μείνει. Είναι δική μας ευθύνη να διασφαλίσουμε ότι η παρουσία της στη ζωή των παιδιών μας θα είναι ασφαλής, υποστηρικτική και προσανατολισμένη στην ανάπτυξή τους – όχι στην απομόνωση και τη χειραγώγηση.