Εκπαίδευση στην Κυβερνοασφάλεια

Οι μαθητές και οι μαθήτριες μεγαλώνουν σε έναν ψηφιακό κόσμο γεμάτο οθόνες, εφαρμογές και διαδικτυακές δυνατότητες που εξελίσσονται με ραγδαίο ρυθμό. Μαζί με τις ευκαιρίες, όμως, εμφανίζονται και νέες προκλήσεις:
Πώς προστατεύουμε τα προσωπικά μας δεδομένα;
Πώς αναγνωρίζουμε και αποφεύγουμε κινδύνους που δεν είναι πάντα ορατοί;

Η κυβερνοασφάλεια δεν αφορά μόνο ειδικούς ή προγραμματιστές — είναι πλέον αναπόσπαστο μέρος της καθημερινής ζωής όλων μας. Ως εκπαιδευτικοί, έχουμε την ευθύνη να βοηθήσουμε τα παιδιά να αποκτήσουν τις δεξιότητες που χρειάζονται ώστε:
✅ να πλοηγούνται με ασφάλεια στο διαδίκτυο,
✅ να χειρίζονται υπεύθυνα τις συσκευές τους,
✅ να αναγνωρίζουν παραπληροφόρηση, εκφοβισμό και κακόβουλες πρακτικές.

Όσο βαθύτερα κατανοούμε εμείς οι ίδιοι την έννοια της ψηφιακής ασφάλειας, τόσο πιο αποτελεσματικά μπορούμε να την ενσωματώσουμε στη διδακτική μας πρακτική — καλλιεργώντας μια νέα γενιά ενημερωμένων, υπεύθυνων και ενεργών ψηφιακών πολιτών.

 

Τι είναι η κυβερνοασφάλεια;

Με την πιο απλή της μορφή, η κυβερνοασφάλεια είναι όλοι μαζί να εργαζόμαστε για να διατηρούμε τις πληροφορίες μας ασφαλείς και τα συστήματα υπολογιστών μας προστατευμένα.
Πιο συγκεκριμένα, η κυβερνοασφάλεια είναι η πρακτική προστασίας των συστημάτων υπολογιστών, των δικτύων και των ευαίσθητων πληροφοριών από μη εξουσιοδοτημένη πρόσβαση που μπορεί να θέσει σε κίνδυνο την εμπιστευτικότητα, την ακεραιότητα και τη διαθεσιμότητά τους.

 

Είναι διαφορετική από την διαδικτυακή ιδιωτικότητα; Αν ναι, πώς;

Η διαδικτυακή ιδιωτικότητα είναι μόνο ένα μικρό κομμάτι της κυβερνοασφάλειας, η οποία περιλαμβάνει πολύ περισσότερα. Η ιδιωτικότητα αφορά περισσότερο τα προσωπικά δεδομένα και τον έλεγχο που έχετε πάνω σε αυτά. Η ασφάλεια αφορά περισσότερο τα συστήματα που περιέχουν αυτά τα δεδομένα και την πρόληψη μη εξουσιοδοτημένης πρόσβασης σε πληροφορίες.

 

Ποια είναι τα απολύτως βασικά που πρέπει να γνωρίζω;

Όλοι όσοι χρησιμοποιούν τεχνολογία, ακόμα και απλώς ένα smartphone, θα πρέπει να είναι εξοικειωμένοι με τους πιο συνηθισμένους τύπους απάτης και να γνωρίζουν πώς να προστατεύουν τον εαυτό τους, τα δεδομένα τους και τις συσκευές τους. Και όταν είμαστε ενήμεροι για τους πιο πρόσφατους τύπους επιθέσεων και μπορούμε να προστατευθούμε, τότε μπορούμε επίσης να βοηθήσουμε τους/τις μαθητές/τριες και τα σχολεία μας. Για παράδειγμα, η δημιουργία ενός ισχυρού κωδικού πρόσβασης και η ενεργοποίηση της πολυπαραγοντικής ταυτοποίησης (2 Factor Authentication) είναι απλά βήματα που μπορούν να έχουν τεράστιο αντίκτυπο.

 

Ποιους κανόνες πρέπει να ακολουθώ στην τάξη μου;

Αυτά τα βασικά βήματα ισχύουν για όλους:

 

Διδάσκω μικρά παιδιά. Τι μπορώ να τους διδάξω για την κυβερνοασφάλεια;

Η κυβερνοασφάλεια μπορεί να φαίνεται πολύπλοκο θέμα, αλλά υπάρχουν απλά στοιχεία που μπορείτε να συμπεριλάβετε στη διδασκαλία σας. Επιπλέον, η διδασκαλία μικρών παιδιών για την κυβερνοασφάλεια είναι ένα σημαντικό βήμα για να τα βοηθήσετε να αναπτύξουν ασφαλείς και υπεύθυνες διαδικτυακές συνήθειες.

Μερικές βασικές έννοιες που μπορούν να διδαχθούν στους/στις μαθητές/τριες Δημοτικού:

 

Διδάσκω μαθητές Γυμνασίου. Τι μπορώ να τους διδάξω για την κυβερνοασφάλεια;

Σε αυτό το στάδιο, οι μαθητές/τριες είναι πολύ συνδεδεμένοι διαδικτυακά. Έχουν πρόσβαση σε συσκευές, ίσως χρησιμοποιούν μέσα κοινωνικής δικτύωσης, παίζουν παιχνίδια στο διαδίκτυο κ.λπ. Η διδασκαλία για την κυβερνοασφάλεια είναι ένα σημαντικό βήμα για να συνεχίσουν να αναπτύσσουν υγιείς διαδικτυακές συνήθειες.

Μερικές βασικές έννοιες που μπορούν να διδαχθούν στους/στις μαθητές/τριες του Γυμνασίου:

 

Διδάσκω μαθητές Λυκείου. Τι μπορώ να τους διδάξω για την κυβερνοασφάλεια;

Οι μαθητές/τριες Λυκείου μπορούν να επωφεληθούν από μια πιο εις βάθος κατανόηση των εννοιών της κυβερνοασφάλειας. Είναι σημαντικό να τους παρέχετε βιωματικές δραστηριότητες, προσομοιώσεις και πραγματικά παραδείγματα.

Μερικές έννοιες που μπορούν να διδαχθούν είναι:

 

Υπάρχουν άλλες πτυχές της κυβερνοασφάλειας που πρέπει να γνωρίζουμε;

Η κυβερνοασφάλεια είναι ένα συνεχώς εξελισσόμενο πεδίο, καθώς τα συστήματα και τα δίκτυα γίνονται πιο προηγμένα και η επόμενη γενιά θα καινοτομεί, θα διατηρεί και θα ενισχύει αυτές τις προσπάθειες. Είμαστε πιο συνδεδεμένοι με συσκευές και με άλλους ανθρώπους από ποτέ, και μεγάλο μέρος των πληροφοριών μας  βρίσκεται στον κυβερνοχώρο. Όπως η φυσική ασφάλεια παραμένει απαραίτητη για την προστασία μας, έτσι και η κυβερνοασφάλεια είναι ακόμη πιο απαραίτητη στον σημερινό κόσμο.

 

Πηγή: Common Sense Education

Digizens: Τεύχος 6

Ένα περιοδικό από το Πάνελ Νέων του Ελληνικού Κέντρου Ασφαλούς Διαδικτύου.

Το Πάνελ Νέων του Ελληνικού Κέντρου Ασφαλούς Διαδικτύου του ITE δημοσιεύει το πέμπτο τεύχος του περιοδικού Digizens! Ένα περιοδικό από νέους για νέους! Διαβάστε  πως αντιλαμβάνονται οι νέοι τους κινδύνους του διαδικτύου και τις δικές τους συμβουλές για ένα καλύτερο και ασφαλέστερο διαδίκτυο. 

Μέσα από το μενού του ηλεκτρονικού βιβλίου μπορείτε να κοινοποιήσετε το περιοδικό στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης από το τριγωνικό κουμπάκι και επίσης μπορείτε να δείτε το βιβλίο fullscreen (σε ολόκληρη την οθόνη) πατώντας το τετράγωνο κουμπάκι στο μενού.

Κατεβάστε το από εδώ.

DIGIZENS%20TEYXOS6

 

 

Υπογραφή Μνημονίου Συνεργασίας για την Ενίσχυση της Κυβερνοασφάλειας στην Ελλάδα

Η Εθνική Αρχή Κυβερνοασφάλειας και το Ινστιτούτο Πληροφορικής του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας μέσω του Ελληνικού Κέντρου Ασφαλούς Διαδικτύου ενώνουν δυνάμεις για την ενίσχυση της ψηφιακής ασφάλειας των πολιτών.

 

Η Εθνική Αρχή Κυβερνοασφάλειας και το Ινστιτούτο Πληροφορικής του ΙΤΕ προχώρησαν στην  υπογραφή Μνημονίου Συνεργασίας, θέτοντας τις βάσεις για μια στρατηγική και πολυεπίπεδη συνεργασία στον τομέα της ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης των πολιτών σε θέματα κυβερνοασφάλειας.

Με γνώμονα τις προκλήσεις της ψηφιακής εποχής και τις αυξανόμενες απειλές στον κυβερνοχώρο, τα δύο μέρη δεσμεύονται για τον από κοινού σχεδιασμό και υλοποίηση δράσεων που προάγουν την ασφαλή χρήση του διαδικτύου και των ψηφιακών υπηρεσιών, με ιδιαίτερη έμφαση στην προστασία ευάλωτων ομάδων πληθυσμού, όπως τα παιδιά, οι γονείς και οι ηλικιωμένοι.

Η συνεργασία εντάσσεται στο πλαίσιο της Εθνικής Στρατηγικής Κυβερνοασφάλειας 2020–2025, αξιοποιώντας την πολύτιμη εμπειρία, τη διεθνή δικτύωση και την ειδική τεχνογνωσία του Ελληνικού Κέντρου Ασφαλούς Διαδικτύου του ΙΤΕ, το οποίο αποτελεί τον επίσημο εκπρόσωπο των ευρωπαϊκών οργανισμών INSAFE/INHOPE στην Ελλάδα και εταίρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στο Expert Group on Safer Internet for Children. Το Ελληνικό Κέντρο Ασφαλούς Διαδικτύου του Ινστιτούτου Πληροφορικής του ΙΤΕ διαθέτει αποδεδειγμένη ικανότητα εκπόνησης στοχευμένων εκστρατειών ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης για θέματα ασφαλούς διαδικτύου, ιδιαίτερα προς παιδιά και γονείς. Παράλληλα, έχει εδραιώσει συνεργασία με αρμόδιους εθνικούς και ευρωπαϊκούς φορείς, συμβάλλοντας ουσιαστικά στη διαμόρφωση ενός ασφαλέστερου ψηφιακού περιβάλλοντος για όλους.

 

Οι βασικοί άξονες της συνεργασίας περιλαμβάνουν:

 

Ο Διοικητής της Εθνικής Αρχής Κυβερνοασφάλειας, Μιχαήλ Μπλέτσας, δήλωσε:

«Η συνεργασία μεταξύ επιστημονικών και θεσμικών φορέων είναι αναγκαία όσο ποτέ άλλοτε στο σημερινό ψηφιακό περιβάλλον όπου οι κυβερνοεπιθέσεις λαμβάνουν καταιγιστικούς ρυθμούς. Στην Εθνική Αρχή Κυβερνοασφάλειας επενδύουμε και προάγουμε τις συνέργειες, θεωρώντας ότι το μόνο ανάχωμα στο κλιμακούμενο κυβερνοέγκλημα, είναι η εδραίωση κουλτούρας κυβερνοασφάλειας από όλους τους πολίτες. Η υπογραφή του Μνημονίου Συνεργασίας με το Ινστιτούτο Πληροφορικής του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας, σηματοδοτεί ένα σημαντικό βήμα προς μια πιο ασφαλή και ενημερωμένη, ψηφιακά κοινωνία. Μέσα από κοινές δράσεις ενημέρωσης, εκπαίδευσης και έρευνας, ενισχύουμε την ψηφιακή θωράκιση των πολιτών —με έμφαση στους πιο ευάλωτους. Παράλληλα ενδυναμώνουμε τη θέση της Ελλάδας στο ευρωπαϊκό και διεθνές οικοσύστημα κυβερνοασφάλειας. Στόχος μας άλλωστε παραμένει πάντα η εμπέδωση της κυβερνοανθεκτικότητας για όλους».

Ο Διευθυντής του Ινστιτούτου Πληροφορικής του ΙΤΕ, Δημήτριος Πλεξουσάκης, σημείωσε:

«Το Ινστιτούτο Πληροφορικής του ΙΤΕ αποτελεί εδώ και δεκαετίες έναν από τους βασικούς πυλώνες έρευνας και καινοτομίας στον τομέα της πληροφορικής και των ψηφιακών τεχνολογιών στην Ελλάδα. Η υπογραφή του Μνημονίου με την Εθνική Αρχή Κυβερνοασφάλειας ενισχύει τον ρόλο μας στη θωράκιση του ψηφιακού οικοσυστήματος της χώρας, μέσα από δράσεις με απτό αντίκτυπο στην κοινωνία. Η στρατηγική αυτή σύμπραξη επιβεβαιώνει τη σημασία της διεπιστημονικής συνεργασίας για την αποτελεσματική προώθηση της κυβερνοασφάλειας σε εθνικό επίπεδο.»

Αντίστοιχα η Επιστημονική Υπεύθυνη του Ελληνικού Κέντρου Ασφαλούς Διαδικτύου Παρασκευή Φραγκοπούλου δήλωσε: «Το Ελληνικό Κέντρο Ασφαλούς Διαδικτύου του ΙΤΕ έχει αποστολή την καλλιέργεια ψηφιακής συνείδησης και υπεύθυνης διαδικτυακής συμπεριφοράς, με επίκεντρο τα παιδιά, τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς. Η συνεργασία μας με την Εθνική Αρχή Κυβερνοασφάλειας αποτελεί ένα σημαντικό βήμα για την ενίσχυση και εμβάθυνση των δράσεων ευαισθητοποίησης, με στόχο μια κοινωνία όπου όλοι –και κυρίως οι πιο ευάλωτοι– θα μπορούν να πλοηγούνται με ασφάλεια και αυτοπεποίθηση στον ψηφιακό κόσμο.»

Το Μνημόνιο τίθεται σε ισχύ από την ημερομηνία υπογραφής του και θα έχει διάρκεια τριών ετών, με δυνατότητα επέκτασης κατόπιν κοινής συμφωνίας.

Μπορείτε να κατεβάσετε το έγγραφό απο εδώ

Μνημόνιο Συνεργασίας ΕΑΚ ΙΤΕ - 1

Κατευθυντήριες οδηγίες από την Ε.Ε για την προστασία των ανηλίκων στο διαδίκτυο

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε νέες κατευθυντήριες οδηγίες  για την προστασία των ανηλίκων στο πλαίσιο της Πράξης για τις Ψηφιακές Υπηρεσίες (DSA), με στόχο να διασφαλιστεί ένα πιο ασφαλές και υγιές διαδικτυακό περιβάλλον για παιδιά και εφήβους.

 Περιγράφονται συγκεκριμένα μέτρα που μπορούν να λάβουν οι ψηφιακές πλατφόρμες για να προστατεύσουν τους νέους χρήστες από κινδύνους όπως η αθέμιτη προσέγγιση, το επιβλαβές περιεχόμενο, οι εθιστικές συμπεριφορές, ο κυβερνοεκφοβισμός και οι παραπλανητικές εμπορικές πρακτικές.

 

Τι προβλέπεται:

Οι οδηγίες ισχύουν για όλες τις μεγάλες επιγραμμικές πλατφόρμες που έχουν πρόσβαση ανήλικοι  και περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων:

 

Ηλικιακή επαλήθευση με σεβασμό στην ιδιωτικότητα

Οι κατευθυντήριες γραμμές προτείνουν τη χρήση αποτελεσματικών τρόπων επαλήθευσης ηλικίας, με την προϋπόθεση ότι είναι ακριβείς, αξιόπιστοι, ασφαλείς, δεν παραβιάζουν την ιδιωτικότητα και δεν κάνουν διακρίσεις. Ειδικότερα, συστήνουν τη χρήση μεθόδων επαλήθευσης ηλικίας για να περιορίζεται η πρόσβαση σε περιεχόμενο μόνο για ενήλικες, όπως η πορνογραφία και τα τυχερά παιχνίδια, ή σε περιπτώσεις όπου η εθνική νομοθεσία θέτει ελάχιστη ηλικία για τη χρήση ορισμένων υπηρεσιών – όπως συγκεκριμένες κατηγορίες κοινωνικών δικτύων.

Το Ψηφιακό Πορτοφόλι Ταυτότητας της Ε.Ε (Kids Wallet) μαζί με το πρότυπο πάνω στο οποίο βασίζεται η επαλήθευση ηλικίας για εφαρμογές, θα λειτουργούν ως παραδείγματα καλής πρακτικής. Θα δείχνουν πώς μπορεί να γίνεται επαλήθευση ηλικίας με ασφάλεια και αξιοπιστία, χρησιμοποιώντας τη συσκευή του χρήστη, χωρίς να απαιτούνται προσωπικά έγγραφα ή παρεμβατικές διαδικασίες.

Οι κατευθυντήριες γραμμές προτείνουν επίσης τη χρήση εκτίμησης ηλικίας (όχι επαλήθευσης με έγγραφα) σε άλλες περιπτώσεις, όπως όταν οι όροι χρήσης απαιτούν μια ελάχιστη ηλικία κάτω των 18 ετών, επειδή έχουν εντοπιστεί πιθανοί κίνδυνοι για ανηλίκους.

 

Προσέγγιση βάσει κινδύνου – με επίκεντρο τα δικαιώματα του παιδιού

Όπως και ο Κανονισμός για τις Ψηφιακές Υπηρεσίες (DSA), οι κατευθυντήριες γραμμές υιοθετούν μια προσέγγιση βασισμένη στην εκτίμηση κινδύνου, αναγνωρίζοντας ότι οι διαδικτυακές πλατφόρμες ενδέχεται να ενέχουν διαφορετικούς τύπους κινδύνων για ανηλίκους, ανάλογα με τη φύση, το μέγεθος, τον σκοπό και τη βάση χρηστών τους. Οι κατευθυντήριες γραμμές ενσωματώνουν την προσέγγιση της «ασφάλειας και της ιδιωτικότητας από τον σχεδιασμό» και βασίζονται στα δικαιώματα του παιδιού. Οι πλατφόρμες θα πρέπει να διασφαλίζουν ότι τα μέτρα που λαμβάνουν δεν περιορίζουν δυσανάλογα ή αδικαιολόγητα τα δικαιώματα των παιδιών.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα χρησιμοποιήσει αυτές τις κατευθυντήριες γραμμές για να αξιολογήσει τη συμμόρφωση με το Άρθρο 28(1) του DSA. Θα λειτουργούν ως σημείο αναφοράς για τον έλεγχο του κατά πόσο οι διαδικτυακές πλατφόρμες που επιτρέπουν την πρόσβαση σε ανηλίκους πληρούν τα απαραίτητα πρότυπα, και μπορεί να αξιοποιηθούν από τις εθνικές ρυθμιστικές αρχές στις ενέργειες εποπτείας τους. Ωστόσο, η εφαρμογή των κατευθυντήριων γραμμών είναι προαιρετική και δεν εγγυάται αυτόματα τη συμμόρφωση με τον κανονισμό.

Η διαμόρφωση των κατευθυντήριων γραμμών βασίστηκε σε:

 

Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή

 

Εφηβική συμπεριφορά και οι ψηφιακοί κίνδυνοι

Στη σύγχρονη ψηφιακή εποχή, οι έφηβοι περνούν ολοένα και περισσότερο χρόνο στο διαδίκτυο, ερχόμενοι καθημερινά σε επαφή με ένα πλήθος πληροφοριών, κοινωνικών αλληλεπιδράσεων και ψηφιακών εμπειριών. Ωστόσο, σύμφωνα με την πανελλήνια έρευνα του Ελληνικού Κέντρου Ασφαλούς Διαδικτύου SaferInternet4Kids [1] αυτή η εντατική ενασχόληση των νέων με το διαδίκτυο συνοδεύεται από ποικίλους ψηφιακούς κινδύνους όπως ο διαδικτυακός εκφοβισμός, η έκθεση σε επιβλαβές περιεχόμενο, οι απάτες, η παραβίαση προσωπικών δεδομένων, κ.α.

Αυτό, όμως, που προκαλεί ιδιαίτερη ανησυχία είναι η αυξανόμενη τάση των εφήβων να συναντούν άτομα που γνώρισαν αποκλειστικά μέσω διαδικτύου, συχνά χωρίς την επίγνωση των κινδύνων που αυτό ενέχει. Το φαινόμενο αυτό – το οποίο καταγράφεται με αυξημένα ποσοστά στις νεαρές ηλικίες – αποκαλύπτει την έλλειψη ψηφιακής παιδείας και κριτικής σκέψης, καθώς οι έφηβοι τείνουν να υποτιμούν τις πιθανές συνέπειες, όπως η εξαπάτηση, η κακοποίηση ή ακόμη και η έκθεσή τους σε εγκληματικές συμπεριφορές.

Σε ένα τέτοιο περιβάλλον, όπου οι γραμμές ανάμεσα στον ψηφιακό και τον πραγματικό κόσμο γίνονται όλο και πιο θολές, θεωρούμε ότι είναι αναγκαία η συστηματική ενημέρωση των γονέων, κηδεμόνων, φροντιστών και όλων των εμπλεκόμενων δημόσιων φορέων και υπηρεσιών προκειμένου να επιτευχθεί η ενίσχυση της οικογενειακής επίβλεψης και η καλλιέργεια υγιούς κοινωνικής και διαδικτυακής συμπεριφοράς, με σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα, την ισότητα και την ελευθερία της έκφρασης. Ας δούμε αναλυτικά τους παράγοντες που συμβάλλουν στην εφηβική συμπεριφορά.

1. Η εφηβεία ως περίοδος ψυχοκοινωνικής ευαλωτότητας

Η εφηβεία είναι μια κρίσιμη αναπτυξιακή φάση, κατά την οποία οι νέοι διαμορφώνουν την ταυτότητά τους, αναζητούν ανεξαρτησία και επιδιώκουν την αποδοχή από συνομηλίκους τους. Σύμφωνα με τον Erikson [2], η βασική ψυχοκοινωνική πρόκληση της εφηβείας είναι η διαμόρφωση της ταυτότητας έναντι της σύγχυσης ρόλων. Οι έφηβοι συχνά πειραματίζονται με διαφορετικούς ρόλους, συμπεριφορές και κοινωνικές ταυτότητες, σε μια προσπάθεια να ανακαλύψουν ποιοι είναι και πού ανήκουν. Αυτή η διαδικασία πειραματισμού, αν και φυσιολογική, τους καθιστά ιδιαίτερα ευάλωτους σε εξωτερικές επιρροές, ειδικά όταν αυτές προέρχονται από το διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Η ανάγκη για επιβεβαίωση και αποδοχή από τους συνομηλίκους είναι συχνά τόσο έντονη, ώστε μπορεί να υπερκεράσει την ικανότητα του εφήβου να αξιολογήσει ρεαλιστικά τους κινδύνους. Η επιθυμία να νιώσουν σημαντικοί, να ανήκουν σε μια ομάδα ή να βιώσουν συναισθηματική ή ερωτική εγγύτητα, τους ωθεί σε συμπεριφορές που ενδέχεται να είναι απερίσκεπτες ή επικίνδυνες. Η χρήση των κοινωνικών δικτύων ενισχύει αυτή την ανάγκη, καθώς προσφέρει άμεση αλλά συχνά επιφανειακή επιβεβαίωση μέσω likes, σχολίων και διαδικτυακών «φίλων». Παράλληλα, η νευροβιολογική ωρίμανση του εγκεφάλου κατά την εφηβεία που θεωρείται υπεύθυνη για τον έλεγχο των παρορμήσεων και τη λήψη αποφάσεων, αναπτύσσεται πιο αργά από το
Η εφηβεία είναι μια κρίσιμη αναπτυξιακή φάση, κατά την οποία οι νέοι διαμορφώνουν την ταυτότητά τους, αναζητούν ανεξαρτησία και επιδιώκουν την αποδοχή από συνομηλίκους τους. Σύμφωνα με τον Erikson [2], η βασική ψυχοκοινωνική πρόκληση της εφηβείας είναι η διαμόρφωση της ταυτότητας έναντι της σύγχυσης ρόλων. Οι έφηβοι συχνά πειραματίζονται με διαφορετικούς ρόλους, συμπεριφορές και κοινωνικές ταυτότητες, σε μια προσπάθεια να ανακαλύψουν ποιοι είναι και πού ανήκουν. Αυτή η διαδικασία πειραματισμού, αν και φυσιολογική, τους καθιστά ιδιαίτερα ευάλωτους σε εξωτερικές επιρροές, ειδικά όταν αυτές προέρχονται από το διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Η ανάγκη για επιβεβαίωση και αποδοχή από τους συνομηλίκους είναι συχνά τόσο έντονη, ώστε μπορεί να υπερκεράσει την ικανότητα του εφήβου να αξιολογήσει ρεαλιστικά τους κινδύνους. Η επιθυμία να νιώσουν σημαντικοί, να ανήκουν σε μια ομάδα ή να βιώσουν συναισθηματική ή ερωτική εγγύτητα, τους ωθεί σε συμπεριφορές που ενδέχεται να είναι απερίσκεπτες ή επικίνδυνες. Η χρήση των κοινωνικών δικτύων ενισχύει αυτή την ανάγκη, καθώς προσφέρει άμεση αλλά συχνά επιφανειακή επιβεβαίωση μέσω likes, σχολίων και διαδικτυακών «φίλων». Παράλληλα, η νευροβιολογική ωρίμανση του εγκεφάλου κατά την εφηβεία που θεωρείται υπεύθυνη για τον έλεγχο των παρορμήσεων και τη λήψη αποφάσεων, αναπτύσσεται πιο αργά από το σύστημα ανταμοιβής (limbic system), το οποίο σχετίζεται με την αναζήτηση ευχαρίστησης και έντονων εμπειριών [3].

Οι έφηβοι είναι βιολογικά προδιατεθειμένοι να επιδιώκουν το ρίσκο και τις συγκινήσεις, χωρίς να έχουν πλήρως ανεπτυγμένη την ικανότητα πρόβλεψης των συνεπειών τους.

Η απουσία αίσθησης κινδύνου δεν οφείλεται απαραίτητα σε αδιαφορία ή ανευθυνότητα, αλλά σε μια φυσιολογική αναπτυξιακή ασυμμετρία.

2. Η ανάγκη για αποδοχή και η επίδραση των κοινωνικών δικτύων

Η κοινωνική αποδοχή αποτελεί ένα από τα ισχυρότερα ψυχολογικά κίνητρα στην εφηβεία. Κατά τη διάρκεια αυτής της αναπτυξιακής φάσης, οι νέοι διαμορφώνουν την προσωπική και κοινωνική τους ταυτότητα μέσα από τη σύγκριση με τους συνομηλίκους και την ανάγκη να ενταχθούν σε ομάδες.

Η αποδοχή των εφήβων από τους άλλους λειτουργεί ως επιβεβαίωση της προσωπικής τους αξίας και ενισχύει την αυτοεκτίμησή τους. Σε αυτό το πλαίσιο, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης παίζουν καθοριστικό ρόλο, καθώς προσφέρουν έναν άμεσο και διαρκή μηχανισμό κοινωνικής επιβεβαίωσης μέσω «likes», σχολίων και αριθμού ακολούθων.

Ωστόσο, η φύση αυτής της επιβεβαίωσης είναι επιφανειακή και βασίζεται σε εξωτερικά, ποσοτικά κριτήρια, τα οποία δεν αντικατοπτρίζουν απαραίτητα την ποιότητα των διαπροσωπικών σχέσεων. Οι έφηβοι ενδέχεται να προσαρμόσουν τη συμπεριφορά, την εμφάνιση ή τις απόψεις τους ώστε να ανταποκριθούν στις προσδοκίες των άλλων χρηστών, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε εκτροχιασμό της συμπεριφοράς τους και σε αυξημένο άγχος. Επιπλέον, είναι συχνή η συνεχής σύγκριση με «ιδανικές» εικόνες που βλέπουν στα κοινωνικά τους δίκτυα, ενισχύοντας αισθήματα ανεπάρκειας και κοινωνικής πίεσης να ταιριάξουν με τις τάσεις της εκάστοτε περιόδου.

Η ανάγκη για αποδοχή μπορεί επίσης να ωθήσει τους εφήβους σε επικίνδυνες διαδικτυακές αλληλεπιδράσεις. Η ψευδαίσθηση οικειότητας που δημιουργείται μέσω των ψηφιακών συνομιλιών, σε συνδυασμό με την έλλειψη εμπειρίας και κριτικής σκέψης, καθιστά τους νέους ευάλωτους σε παραπλάνηση, grooming και εκμετάλλευση.

Έρευνα του EU Kids Online [4] έδειξε ότι το 29% των Ευρωπαίων εφήβων έχει συνομιλήσει με αγνώστους στο διαδίκτυο, ενώ το 12% έχει συναντήσει κάποιον από κοντά.

Τα ποσοστά αυτά καταδεικνύουν την ανάγκη για ενίσχυση της ψηφιακής παιδείας και της συναισθηματικής ενδυνάμωσης των νέων, ώστε να μπορούν να διαχειρίζονται με ασφάλεια τις διαδικτυακές τους σχέσεις.

3. Ψυχολογικά κίνητρα και συναισθηματικά κενά

Πολλοί έφηβοι που εμπλέκονται σε επικίνδυνες διαδικτυακές σχέσεις αναζητούν συναισθηματική σύνδεση, αποδοχή ή ακόμα και αγάπη. Η έλλειψη σταθερών οικογενειακών δεσμών, η συναισθηματική παραμέληση ή η απουσία γονικής καθοδήγησης μπορεί να οδηγήσει τους νέους να στραφούν στο διαδίκτυο για να καλύψουν αυτά τα κενά. Η θεωρία της προσκόλλησης (attachment theory) υποστηρίζει ότι τα παιδιά που δεν έχουν αναπτύξει ασφαλή δεσμό με τους γονείς τους είναι πιο πιθανό να αναζητήσουν επικίνδυνες ή δυσλειτουργικές σχέσεις στην εφηβεία [5].

Το διαδίκτυο, με την ψευδαίσθηση της οικειότητας και της ανωνυμίας που προσφέρει, γίνεται συχνά το καταφύγιο αυτών των συναισθηματικά ευάλωτων εφήβων. Μέσα από τις διαδικτυακές πλατφόρμες, μπορούν να δημιουργήσουν σχέσεις που τους δίνουν την αίσθηση ότι είναι σημαντικοί, αγαπητοί ή επιθυμητοί. Ωστόσο, αυτές οι σχέσεις είναι συχνά μονόπλευρες, παραπλανητικές ή χειριστικές, ειδικά όταν ο συνομιλητής έχει κακόβουλες προθέσεις.

Μια ακόμη κατηγορία ευάλωτων εφήβων είναι εκείνοι με ιστορικό συναισθηματικής παραμέλησης ή κακοποίησης. Έρευνες έχουν δείξει ότι τα μέλη αυτής της κοινωνικής ομάδας είναι πιο πιθανό να εμπλακούν σε διαδικτυακές σχέσεις υψηλού κινδύνου, καθώς παρουσιάζουν αυξημένη ανάγκη για επιβεβαίωση και μειωμένη ικανότητα διάκρισης επικίνδυνων καταστάσεων [6]. Η απουσία γονικής καθοδήγησης, η έλλειψη ουσιαστικής επικοινωνίας και η αδυναμία των ενηλίκων να αναγνωρίσουν τα σημάδια συναισθηματικής δυσφορίας εντείνουν το πρόβλημα.

4. Η απουσία ψηφιακής παιδείας και η προσέγγιση του προβλήματος

Η έλλειψη ψηφιακής παιδείας αποτελεί έναν από τους βασικότερους παράγοντες που καθιστούν τους εφήβους ευάλωτους σε διαδικτυακούς κινδύνους. Πολλοί νέοι δεν έχουν εκπαιδευτεί επαρκώς στο να αναγνωρίζουν σημάδια χειραγώγησης, grooming ή παραπλάνησης. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, μέσω του προγράμματος Better Internet for Kids, έχει επισημάνει την ανάγκη για ενίσχυση της ψηφιακής εγγραμματοσύνης από μικρή ηλικία [7]. Σύμφωνα με πανελλήνια έρευνα του Ελληνικού Κέντρου Ασφαλούς Διαδικτύου σε 4.800 εφήβους, το 18% των παιδιών που φοιτούν στη Δευτεροβάθμια εκπαίδευση έχουν δεχτεί να συναντηθούν με κάποιον που γνώρισαν στο διαδίκτυο [1].

Καθώς το πρόβλημα της ανεξέλεγκτης και παράτολμης συμπεριφοράς των νέων χρηστών του διαδικτύου αποτελεί πλέον ένα συχνό φαινόμενο, η προσέγγιση του θα πρέπει να είναι ολιστική.

  1. Αρχίζοντας από την οικογένεια, παρατηρείται ότι οι γονείς που έχουν ουσιαστική και συχνή επικοινωνία με τα παιδιά τους, βρίσκονται λιγότερες φορές σε δύσκολη θέση, καθώς έχουν δημιουργηθεί δεσμοί εμπιστοσύνης και ειλικρίνειας. Πιο συγκεκριμένα, οι ερευνητές Uhls, Ellison και Subrahmanyam (2017), απέδειξαν ότι η ανοιχτή επικοινωνία μεταξύ γονέων και παιδιών διευκολύνει την κατανόηση των θετικών αλλά και των αρνητικών επιδράσεων των κοινωνικών δικτύων στους εφήβους [8]. Επιπλέον, η ανοιχτή και ειλικρινής επικοινωνία των γονέων με τα παιδιά λειτουργεί ως προστατευτικός μηχανισμός, βοηθώντας τα να αναγνωρίζουν και να αποφεύγουν κινδύνους όπως το cyberbullying ή η παραπλάνηση από αγνώστους στο διαδίκτυο. Εκτός από τη συζήτηση και την ανοιχτή επικοινωνία, τα εργαλεία που έχουν οι γονείς στα χέρια τους και μπορούν να λειτουργήσουν προληπτικά στην αντιμετώπιση κακόβουλων ή κακοποιητικών περιστατικών είναι ο γονικός έλεγχος (σε μικρότερες ηλικίες) και η θέσπιση κανόνων χρήσης του διαδικτύου, τονίζοντας το σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα όλων των χρηστών του διαδικτύου.
  2. Στην επόμενη κλίμακα, έχουμε την εκπαίδευση και τους εκπαιδευτικούς που έρχονται καθημερινά σε επικοινωνία με τα παιδιά. Το Ελληνικό Κέντρο Ασφαλούς Διαδικτύου έχει αναπτύξει πλούσιο εκπαιδευτικό υλικό για όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης, με στόχο την ενίσχυση της ψηφιακής ιθαγένειας και την καλλιέργεια υπεύθυνης διαδικτυακής συμπεριφοράς. Μέσα από διαδραστικά εγχειρίδια, κουίζ και δραστηριότητες, οι μαθητές εκπαιδεύονται στο να αναγνωρίζουν τους κινδύνους, να σέβονται τα ψηφιακά δικαιώματα και να διαχειρίζονται με ασφάλεια τις διαδικτυακές τους σχέσεις [9].
  3. Η κοινωνία στο σύνολό της –γονείς, εκπαιδευτικοί, θεσμοί και μέσα ενημέρωσης– οφείλει να συμβάλει ενεργά στη διαμόρφωση ενός ασφαλούς ψηφιακού περιβάλλοντος. Η απουσία συστηματικής ενημέρωσης και η υποτίμηση των κινδύνων του διαδικτύου οδηγούν συχνά σε εφησυχασμό. Παράλληλα, η ταχύτατη εξέλιξη των ψηφιακών τεχνολογιών καθιστά αναγκαία την προσαρμογή των προγραμμάτων αγωγής υγείας και την ενσωμάτωση της ψηφιακής αγωγής ως βασικό πυλώνα της σχολικής εκπαίδευσης.
    Η ενίσχυση της κριτικής σκέψης, η καλλιέργεια της ενσυναίσθησης και η ενδυνάμωση των εφήβων ώστε να αναγνωρίζουν και να απορρίπτουν επικίνδυνες συμπεριφορές αποτελούν θεμελιώδη βήματα για την πρόληψη.

Οι έφηβοι δεν είναι απλώς θύματα ή θύτες συμπεριφορών, αλλά φορείς αναπτυξιακών αναγκών, οι οποίες, όταν δεν καλύπτονται με υγιή τρόπο, μπορεί να οδηγήσουν σε επισφαλείς και επικίνδυνες καταστάσεις, και στον ψηφιακό χώρο.

Η ευθύνη για την προστασία τους ανήκει τόσο στους γονείς και στους εκπαιδευτικούς όσο και σε όλες τις κοινωνικές βαθμίδες, οι οποίες οφείλουν να επενδύσουν στην πρόληψη, την εκπαίδευση και την ψυχοκοινωνική στήριξη των νέων. Η προστασία των παιδιών πρέπει να συμβαδίζει με την ενίσχυση της ψηφιακής παιδείας, την κατανόηση των ανθρώπινων δικαιωμάτων και την καλλιέργεια ενσυναίσθησης και σεβασμού στις διαπροσωπικές σχέσεις. Επιπλέον, η πρόληψη του φαινομένου της ανεξέλεγκτης επικοινωνίας με αγνώστους –που συχνά κρύβει κινδύνους όπως το grooming, η παρενόχληση ή η παραπλάνηση– απαιτεί την ανάπτυξη δεξιοτήτων κριτικής σκέψης, την ενίσχυση της αυτοεκτίμησης των εφήβων και την καθοδήγησή τους μέσα από ασφαλείς ψηφιακές πρακτικές.

Τα παρακάτω αποτελούν επίσης επιπλέον αναγκαίες παρεμβάσεις οριοθέτησης

Για όλα τα παραπάνω, προαπαιτούμενο είναι η δημιουργία ενός σταθερού πλαισίου συνεργασίας μεταξύ σχολείων, οικογενειών, κοινωνικών υπηρεσιών και κρατικών φορέων, ώστε να προλαμβάνεται η ανάπτυξη και η εξέλιξη των αρνητικών μοτίβων στη συμπεριφορά των διαδικτυακών χρηστών. Η κατάλληλη εκπαίδευση και ενημέρωση δημιουργεί ένα ασφαλές διαδικτυακό πλαίσιο, μέσα στο οποίο μπορούν οι έφηβοι να εκφραστούν ελεύθερα, να νιώσουν δημιουργικοί και να αναπτύξουν την προσωπικότητα τους.

Πηγές

[1] Greek Safer Internet Center, "Έρευνα 2025 για DSA και διαδικτυακές συνήθειες παιδιών και εφήβων https://saferinternet4kids.gr/ereynes/internet_habits_of_children_and_adolescents/," 2025.
[2] E. H. Erikson, Identity: Youth and Crisis, Norton, Ed., 1968. 
[3] L. Steinberg, "A social neuroscience perspective on adolescent risk-taking," Developmental Review, p. 78–106, 2008. 
[4] E. K. Online, "Survey results from 19 countries," 2020. [Online]. Available:  https://www.lse.ac.uk/media-and-communications/assets/documents/research/eu-kids-online/reports/EU-Kids-Online-2020-10Feb2020.pdf.
[5] J. Bowlby, A Secure Base: Parent-Child Attachment and Healthy Human Development, Basic Books, 1988. 
[6] ΕΠΙΨΥ, "Έφηβοι και οικογενειακό περιβάλλον στην Ελλάδα: Η κατάσταση σήμερα και διαχρονικά. Πανελλήνια έρευνα για τις συμπεριφορές που συνδέονται με την υγεία των έφηβων-μαθητών," 2024 [Online].Available:https://www.epipsi.gr/images/Documents/HBSC/EPIPSI_2024_Adolescents_Family.pdf
[7] EU, "Better Internet for Kids," [Online]. Available: https://better-internet-for-kids.europa.eu/en.
[8] N. B. E. K. S. Yalda T. Uhls, "Benefits and Costs of Social Media in Adolescence," Pediatrics, pp.  https://publications.aap.org/pediatrics/article/140/Supplement_2/S67/34168/Benefits-and-Costs-of-Social-Media-in-Adolescence?autologincheck=redirected, 2017.
[9] G. S. I. Center, "Greek Safer Internet Center," [Online]. Available: https://better-internet-for-kids.europa.eu/en.

Ελληνική πρωτοβουλία για την ψηφιακή ασφάλεια των ανηλίκων υιοθετείται από την Κομισιόν

Η Ελλάδα αναλαμβάνει ενεργό ρόλο στην ευρωπαϊκή προσπάθεια για ασφαλέστερο διαδίκτυο, με την εφαρμογή επαλήθευσης ηλικίας να θέτει νέα πρότυπα ιδιωτικότητας και χρήσης. Το εγχείρημα ευθυγραμμίζεται με τις ευρύτερες πολιτικές του DSA και τη μετάβαση στην ψηφιακή εποχή, όπου τα ψηφιακά πορτοφόλια γίνονται πυλώνας για την προστασία των πολιτών. 

Στις 14 Ιουλίου 2025, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε την κυκλοφορία ενός νέου πρωτοτύπου εφαρμογής για την επαλήθευση της ηλικίας των χρηστών στο διαδίκτυο, στο πλαίσιο του Νόμου για τις Ψηφιακές Υπηρεσίες (DSA). Η Ελλάδα, μαζί με τη Δανία, τη Γαλλία, την Ιταλία και την Ισπανία, επιλέχθηκε ως μία από τις πρώτες χώρες για την πιλοτική φάση και τη μελλοντική ενσωμάτωση του συστήματος σε εθνικά ψηφιακά πορτοφόλια ή ανεξάρτητες εφαρμογές.

Ευέλικτη και ασφαλής επαλήθευση

Η εφαρμογή έχει σχεδιαστεί με βασική προτεραιότητα την προστασία της ιδιωτικότητας. Επιτρέπει στους χρήστες να αποδείξουν ότι είναι άνω των 18 ετών χωρίς να αποκαλύπτουν την ημερομηνία γέννησής τους ή την ταυτότητά τους. Με απλά λόγια, κάποιος μπορεί να αποδείξει ότι είναι ενήλικος, χωρίς να κοινοποιεί προσωπικά στοιχεία στις πλατφόρμες που χρησιμοποιεί.

Η ελληνική πρόταση, με την ονομασία Kids Wallet, αποτελεί τη βάση για τη δημιουργία του ευρωπαϊκού συστήματος επαλήθευσης ηλικίας. Συνδέεται άμεσα με τη συζήτηση για τη λεγόμενη «ψηφιακή ενηλικίωση», στο πλαίσιο της οποίας η Ελλάδα και η Γαλλία έχουν προτείνει να τεθούν περιορισμοί στη χρήση των κοινωνικών δικτύων από παιδιά κάτω των 15 ετών.

Η τεχνολογία που χρησιμοποιείται βασίζεται στις ίδιες προδιαγραφές με τις νέες ευρωπαϊκές ψηφιακές ταυτότητες (eID Wallets), οι οποίες αναμένεται να είναι πλήρως λειτουργικές μέχρι το τέλος του 2026. Αυτό διασφαλίζει ότι η εφαρμογή είναι συμβατή με το ευρύτερο ευρωπαϊκό ψηφιακό οικοσύστημα και μπορεί εύκολα να ενσωματωθεί σε άλλες ψηφιακές υπηρεσίες στο μέλλον.

Παράλληλα, το λογισμικό είναι ανοικτού κώδικα, πράγμα που σημαίνει ότι μπορεί να ελεγχθεί και να αξιολογηθεί από οποιονδήποτε. Χρησιμοποιεί μια πρωτοποριακή τεχνολογία που ονομάζεται «απόδειξη μηδενικής γνώσης» (zero-knowledge proof), η οποία επιτρέπει την επαλήθευση της ηλικίας χωρίς να αποθηκεύονται ή να ανταλλάσσονται ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα. Κάθε απόδειξη χρησιμοποιείται μόνο μία φορά, γεγονός που αποτρέπει οποιαδήποτε δυνατότητα εντοπισμού ή σύνδεσης των ενεργειών του ίδιου χρήστη ανάμεσα σε διαφορετικές πλατφόρμες.

«Το πρότυπο της εφαρμογής επαλήθευσης ηλικίας είναι φιλικό προς τον χρήστη και προστατεύει την ιδιωτική ζωή θέτοντας έναν χρυσό κανόνα για τη διασφάλιση της ηλικίας χρήσης στο διαδίκτυο», αναφέρει η Κομισιόν. «Οι πλατφόρμες δεν έχουν καμία δικαιολογία για να συνεχίσουν τις πρακτικές, που θέτουν τα παιδιά σε κίνδυνο», τονίζει από την πλευρά της η επικεφαλής τεχνολογίας της ΕΕ Χένα Βίρκουνεν, ενώ παροτρύνει τους τεχνολογικούς κολοσσούς να υιοθετήσουν εθελοντικά τα προτεινόμενα μέτρα για την καλύτερη προστασία των παιδιών αντί να περιμένουν από εθνικές κυβερνήσεις να παρέμβουν. 

Ταυτόχρονα παρουσιάστηκαν και οι κατευθυντήριες γραμμές για την προστασία των ανηλίκων στο διαδίκτυο. 

Μεταξύ άλλων, οι κατευθυντήριες γραμμές παρέχουν συστάσεις για την αντιμετώπιση:

Οι κατευθυντήριες γραμμές υιοθετούν μια προσέγγιση βάσει κινδύνου, όπως ο Νόμος για τις Ψηφιακές Υπηρεσίες, αναγνωρίζοντας ότι οι επιγραμμικές πλατφόρμες ενδέχεται να ενέχουν διαφορετικούς τύπους κινδύνων για τους ανηλίκους, ανάλογα με τη φύση, το μέγεθος, τον σκοπό και τη βάση χρηστών τους. Οι πλατφόρμες θα πρέπει να διασφαλίζουν ότι τα μέτρα που λαμβάνουν είναι κατάλληλα και δεν περιορίζουν δυσανάλογα ή αδικαιολόγητα τα δικαιώματα των παιδιών.

 

Πηγές

 

Αξιολόγηση ευρωπαϊκής στρατηγικής για ένα καλύτερο διαδίκτυο για τα παιδιά – BIK+

Μπορείτε να κατεβάσετε την αξιολόγηση από εδώ.

Πρώτη αξιολόγηση ευρωπαϊκής στρατηγικής για ένα καλύτερο διαδίκτυο για τα παιδιά - BIK+

 

 

Πρώτη αξιολόγηση ευρωπαϊκής στρατηγικής για ένα καλύτερο διαδίκτυο για τα παιδιά - BIK+ (Infographic)

Παιδιά και ψηφιακές πλατφόρμες: Δικαιώματα, προστασία και εθιστικός σχεδιασμός

Η ψηφιακή εποχή έχει αλλάξει ριζικά τον τρόπο με τον οποίο τα παιδιά και οι νέοι επικοινωνούν, μαθαίνουν και εκφράζονται. Παρότι το διαδίκτυο και οι νέες τεχνολογίες προσφέρουν μοναδικές ευκαιρίες για γνώση και δημιουργία, η υπερβολική χρήση τους μπορεί να έχει αρνητικές συνέπειες. Η «ατελείωτη κύλιση» σε κοινωνικά δίκτυα και οι εθιστικοί αλγόριθμοι που κρατούν τους χρήστες διαρκώς online, αποτελούν αυξανόμενη ανησυχία.

Όπως αναγνωρίζει η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού, κάθε παιδί έχει το δικαίωμα στην πληροφόρηση, την ελευθερία της έκφρασης και τη συμμετοχή στην κοινωνική ζωή. Τα δικαιώματα αυτά επεκτείνονται ρητά και στο ψηφιακό περιβάλλον, σύμφωνα με το Γενικό Σχόλιο Αρ. 25 (GC25, 2021), το οποίο τονίζει ότι τα δικαιώματα του παιδιού ισχύουν τόσο στον ψηφιακό όσο και στον φυσικό κόσμο.

Το πλαίσιο αυτό υπογραμμίζει ότι οι ψηφιακές τεχνολογίες μπορούν να συμβάλουν καθοριστικά στην υλοποίηση πολλών δικαιωμάτων, όπως:
– το δικαίωμα στην ελευθερία της έκφρασης και της σκέψης (άρθρα 13 & 14),
– το δικαίωμα στην ιδιωτικότητα (άρθρο 16),
– η πρόσβαση σε ποικιλία πληροφοριών και η προστασία από επιβλαβές περιεχόμενο (άρθρο 17),
– το δικαίωμα στο παιχνίδι και στον ελεύθερο χρόνο (άρθρο 31),
– και η προστασία από οικονομική εκμετάλλευση (άρθρο 32).

Ωστόσο, η δίκαιη εφαρμογή αυτών των δικαιωμάτων στο διαδίκτυο συνοδεύεται από σημαντικές προκλήσεις, ιδιαίτερα ως προς την ισορροπία ανάμεσα στην ελευθερία και την ανάγκη προστασίας των παιδιών από βλάβες.

Η ευρωπαϊκή στρατηγική για ένα Καλύτερο Διαδίκτυο για τα Παιδιά (BIK+), και ειδικά ο πρώτος πυλώνας της που εστιάζει στην ασφαλή ψηφιακή εμπειρία, στοχεύει στη δημιουργία ενός διαδικτύου ασφαλούς, κατάλληλου για την ηλικία των παιδιών και με σεβασμό στα δικαιώματά τους. Βασική της προτεραιότητα είναι το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού.

Η στρατηγική BIK+ αναγνωρίζει ότι τα παιδιά και οι νέοι είναι πλέον ενεργοί και αυτόνομοι χρήστες του διαδικτύου, γεγονός που τους καθιστά εκτεθειμένους σε διάφορους κινδύνους – συχνά με εμπορικά κίνητρα που εκμεταλλεύονται την ευαλωτότητά τους.

Τέλος, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει δεσμευθεί να αντιμετωπίσει το πρόβλημα του εθιστικού σχεδιασμού ψηφιακών υπηρεσιών, το οποίο περιλαμβάνεται στις προτεραιότητές της για την περίοδο 2024–2029.

Εθιστικός σχεδιασμός και παραπλανητικό ψηφιακό περιβάλλον: Κίνδυνοι για το δικαίωμα στο παιχνίδι και την προστασία από εμπορική εκμετάλλευση

Η χρήση εθιστικών τεχνικών σχεδιασμού σε ψηφιακές πλατφόρμες – όπως η ατελείωτη κύλιση, οι προσωποποιημένοι αλγόριθμοι που κρατούν τον χρήστη «κολλημένο» στην οθόνη και οι συνεχείς ειδοποιήσεις – προκαλεί αυξανόμενη ανησυχία για την ψυχική υγεία, την ευημερία και την ανάπτυξη των παιδιών.

Έρευνες δείχνουν ότι τέτοιοι μηχανισμοί μπορούν να ενισχύσουν την υπερβολική χρήση, συνδέονται με προβλήματα όπως ο διαταραγμένος ύπνος, το άγχος και η δυσκολία συγκέντρωσης. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει αναγνωρίσει τη σοβαρότητα του προβλήματος εντάσσοντας τη «διαταραχή gaming» στη Διεθνή Ταξινόμηση Νοσημάτων (ICD-11).

Ακαδημαϊκοί όπως η Sonia Livingstone και η Kruakae Pothong από το LSE επισημαίνουν ότι οι τεχνολογίες αυτές θέτουν σε κίνδυνο βασικά δικαιώματα των παιδιών, όπως το δικαίωμα στο ελεύθερο παιχνίδι, ενώ το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει αναγνωρίσει τη σταδιακή εμπορευματοποίηση της παιδικής ηλικίας μέσα από τον ψηφιακό σχεδιασμό.

Τα ευρήματα της έκθεσης του Better Internet for Kids, που αναπτύχθηκε στο πλαίσιο της πανευρωπαϊκής καμπάνιας AdWiseOnline, επιβεβαιώνουν αυτούς τους προβληματισμούς. Η έκθεση εντοπίζει εκτεταμένες παραπλανητικές πρακτικές ψηφιακού μάρκετινγκ που εκμεταλλεύονται τη γνωστική και συναισθηματική ευαλωτότητα των παιδιών. Τα λεγόμενα dark patterns, τα loot boxes και τα κίνητρα για in-app αγορές (όπως τα battle passes) λειτουργούν ύπουλα, ενθαρρύνοντας καταναγκαστικές συμπεριφορές και περιορίζοντας την αυτονομία του παιδιού.

Ακόμη, τα παιδιά δυσκολεύονται να διακρίνουν τη διαφήμιση από το κανονικό περιεχόμενο, γεγονός που ενισχύει την ευαλωτότητά τους απέναντι σε εμπορικές επιρροές. Οι πρακτικές αυτές δεν υπονομεύουν μόνο το δικαίωμα στο παιχνίδι (άρθρο 31), αλλά και το δικαίωμα στην προστασία από οικονομική εκμετάλλευση (άρθρο 32).

Ως απάντηση, η καμπάνια AdWiseOnline στοχεύει στην ενδυνάμωση παιδιών, γονέων και εκπαιδευτικών μέσα από κατάλληλα εργαλεία ψηφιακού γραμματισμού. Μέσα από διαδραστικό υλικό, επεξηγηματικά βίντεο και podcasts με ειδικούς, προσφέρει πρακτικές στρατηγικές για μια πιο συνειδητή και ασφαλή πλοήγηση στον ψηφιακό κόσμο. Παράλληλα, ενισχύει την ικανότητα των ενηλίκων να στηρίζουν τα παιδιά μέσα από ουσιαστική, ειλικρινή και ισότιμη επικοινωνία.

Αλλάζοντας το Ψηφιακό Τοπίο για τα Παιδιά: Ευρωπαϊκές Πολιτικές και Δράσεις

Πέρα από τις επιμέρους πρωτοβουλίες, ο πρώτος πυλώνας της στρατηγικής BIK+ – Ασφαλείς Ψηφιακές Εμπειρίες – υποστηρίζεται από ένα ισχυρό ευρωπαϊκό νομοθετικό πλαίσιο. Η προστασία των ανηλίκων από κινδύνους όπως ο εθιστικός σχεδιασμός και οι παραπλανητικές εμπορικές πρακτικές αποτελεί σήμερα βασική προτεραιότητα για την Ευρωπαϊκή Ένωση και τα κράτη μέλη της.

Το ευρωπαϊκό πλαίσιο προστασίας των παιδιών στο διαδίκτυο με μια ματιά:

 

Εθνικά μέτρα και συνεργασίες

Ως απόκριση στις ευρωπαϊκές ρυθμίσεις, πολλά κράτη μέλη έχουν υιοθετήσει εθνικούς κώδικες δεοντολογίας για παρόχους ψηφιακών υπηρεσιών. Σύμφωνα με την έκθεση του BIK Policy Monitor (2024):

 

Ένα ψηφιακό περιβάλλον με επίκεντρο το παιδί

Ο δημόσιος διάλογος για τον εθιστικό σχεδιασμό και την υπερβολική χρήση του διαδικτύου από παιδιά και εφήβους πρέπει να ενταχθεί στο ευρύτερο πλαίσιο των δικαιωμάτων του παιδιού, όπως αυτά κατοχυρώνονται από τη Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού.

Η προστασία από επιβλαβές περιεχόμενο είναι κρίσιμη – όμως δεν πρέπει να απομονώνεται από την προώθηση των δικαιωμάτων των παιδιών στην πληροφόρηση, τη συμμετοχή και την αυτοέκφραση στο διαδίκτυο. Η ισορροπία αυτή απαιτεί συνδυασμένες ενέργειες προστασίας και ενδυνάμωσης:

Τα πρόσφατα ρυθμιστικά μέτρα της ΕΕ ενισχύουν τη δυνατότητα για την ανάπτυξη πολιτικών που στοχεύουν σε ένα ασφαλέστερο και περισσότερο προσανατολισμένο στα δικαιώματα των παιδιών ψηφιακό περιβάλλον.

Πηγή: Better Internet for Kids

Αποτελέσματα πανελλαδικής έρευνας σε 2500 μαθητές για διαδικτυακές συνήθειες και DSA

Νέα στοιχεία για την ανάγκη ενίσχυσης της προστασίας ανηλίκων στο διαδίκτυο.

 Οι προκλήσεις εφαρμογής του Νόμου για τις Ψηφιακές Υπηρεσίες (DSA) μέσα από τα μάτια της νέας γενιάς.

Σύμφωνα με τον Νόμο για τις Ψηφιακές Υπηρεσίες (DSA), ο οποίος τέθηκε σε εφαρμογή πανευρωπαϊκά τον Φεβρουάριο του 2024, οι διαδικτυακές πλατφόρμες φέρουν την ευθύνη για τη δημιουργία ενός ασφαλούς περιβάλλοντος για τους ανήλικους χρήστες, εφαρμόζοντας μηχανισμούς επαλήθευσης ηλικίας, περιορίζοντας την προώθηση εθιστικών συμπεριφορών και αποκλείοντας ακατάλληλο περιεχόμενο.

Ωστόσο, ένα χρόνο μετά την εφαρμογή του Νόμου, μεγάλη έρευνα του Ελληνικού Κέντρου Ασφαλούς Διαδικτύου, με τη συμμετοχή 2.500 μαθητών, αποκαλύπτει ότι παραμένουμε μακριά από την επίτευξη των στόχων που θέτει ο DSA για την προστασία ανηλίκων στον ψηφιακό κόσμο.

 

Βασικά αποτελέσματα της έρευνας

Το Ελληνικό Κέντρο Ασφαλούς Διαδικτύου του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ) πραγματοποίησε πανελλαδική έρευνα με στόχο τη διερεύνηση των διαδικτυακών συνηθειών των παιδιών και εφήβων, σε συνάρτηση με τις προβλέψεις του Nόμου για τις Ψηφιακές Υπηρεσίες (DSA).

Η έρευνα διεξήχθη τον Φεβρουάριο του 2025, σε αντιπροσωπευτικό δείγμα 2.500 μαθητών και μαθητριών ηλικίας 10 έως 18 ετών από τις πόλεις Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Πάτρα, Ηράκλειο και Λάρισα, και επικεντρώνεται στην πρόσβαση των ανηλίκων σε πολύ μεγάλες διαδικτυακές πλατφόρμες (VLOPs), όπως το TikTok, Instagram, YouTube και Facebook, καθώς και στις σχετικές πρακτικές που αφορούν:

Τα δεδομένα καταδεικνύουν ότι οι μηχανισμοί προστασίας που εφαρμόζονται από τις πολύ μεγάλες πλατφόρμες δεν είναι επαρκείς για να αποτρέψουν την πρώιμη χρήση, την υπερέκθεση και την επαφή με βλαβερό περιεχόμενο από ανήλικους χρήστες.

Τα ευρήματα της έρευνας υπογραμμίζουν την ανάγκη για ενίσχυση των μηχανισμών προστασίας των ανηλίκων στο ψηφιακό περιβάλλον.

Αναλυτικά τα αποτελέσματα:

Εκτεταμένη χρήση κοινωνικών δικτύων από ανηλίκους – Παραβίαση των ηλικιακών ορίων

Τα ευρήματα της έρευνας δείχνουν ότι η χρήση κοινωνικών δικτύων από ανηλίκους είναι καθολική και ξεκινά ήδη πριν την ηλικία των 13 ετών, παραβιάζοντας τις ηλικιακές προϋποθέσεις πρόσβασης που έχουν ορίσει οι πολύ μεγάλες διαδικτυακές πλατφόρμες (VLOPs).

Συγκεκριμένα, το 41% των μαθητών Δημοτικού και το 51% των μαθητών Γυμνασίου/Λυκείου δήλωσαν ότι ξεκίνησαν να χρησιμοποιούν κοινωνικά δίκτυα μεταξύ 10 και 12 ετών, ενώ από τους μαθητές που χρησιμοποιούν κοινωνικά δίκτυα το 66% στο Δημοτικό  και το 74% στη Δευτεροβάθμια εκπαίδευση παραδέχονται ότι δήλωσαν ψευδή ηλικία κατά την εγγραφή τους, παρακάμπτοντας με ευκολία τους μηχανισμούς ελέγχου ηλικίας (age gates).

Αυτή η πρακτική εγείρει σοβαρά ερωτήματα για την επαρκή εφαρμογή των υποχρεώσεων age assurance που προβλέπει ο Κανονισμός για τις Ψηφιακές Υπηρεσίες.

 

Υπερβολικός χρόνος οθόνης – Ανάγκη για λειτουργίες αυτορρύθμισης

Η έρευνα καταγράφει σημαντικά ποσοστά υπερβολικής χρήσης των κοινωνικών δικτύων από ανήλικους, με το 56% των μαθητών Γυμνασίου/Λυκείου και το 29% των μαθητών Δημοτικού να δηλώνουν ότι περνούν πάνω από 3 ώρες τα σαββατοκύριακα online, ενώ και τις καθημερινές τα ποσοστά είναι ανησυχητικά αυξημένα. Στη Δευτεροβάθμια εκπαίδευση το 39% των μαθητών δηλώνει ότι χρησιμοποιεί το διαδίκτυο περισσότερες από 3 ώρες την ημέρα και στο Δημοτικό το 18% .

Επιπλέον, 1 στους 4 μαθητές Γυμνασίου/Λυκείου δηλώνει ότι κάνει υπερβολική χρήση και ότι χρειάζεται βοήθεια για να τη μειώσει. Το εύρημα αυτό συνδέεται άμεσα με τις προβλέψεις του DSA για την ανάγκη εφαρμογής εργαλείων αυτορρύθμισης, ειδοποιήσεων χρήσης και διακοπών πρόσβασης, με στόχο τη μείωση της εθιστικής χρήσης ψηφιακών υπηρεσιών.

 

Γονική επίβλεψη: Ελλιπής στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση

Παρότι στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση σύμφωνα με τους μαθητές το 50% των γονέων  χρησιμοποιεί εργαλεία γονικού ελέγχου, στη Δευτεροβάθμια εκπαίδευση η απουσία εποπτείας είναι εμφανής: οι μαθητές/τριες δηλώνουν ότι το 71% των γονέων δεν χρησιμοποιεί κανένα εργαλείο.

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι το 26,2% των μαθητών Γυμνασίου/Λυκείου δήλωσε πως δημιούργησε λογαριασμό χωρίς τη γνώση ή συγκατάθεση των γονιών του, αναδεικνύοντας την ανάγκη για ενίσχυση μηχανισμών γονικής συναίνεσης, ειδικά για χρήστες κάτω των 13 ετών, όπως προβλέπει το ευρωπαϊκό ρυθμιστικό πλαίσιο.

Έκθεση σε ακατάλληλο περιεχόμενο

Το 34% των παιδιών Δημοτικού και το 61% των παιδιών Γυμνασίου/Λυκείου δήλωσε ότι έχει δει βλαβερό ή ακατάλληλο περιεχόμενο, και στην πλειονότητα των περιπτώσεων (πάνω από 60%) αυτό προέκυψε τυχαία.

Στην ερώτηση «αν σε ενοχλεί όταν η πλατφόρμα προβάλλει συνεχώς παρόμοιο περιεχόμενο με αυτό που ήδη παρακολουθείς», οι απόψεις των μαθητών Γυμνασίου / Λυκείου διίστανται: το 43% απαντά θετικά, ενώ το 56% δηλώνει πως δεν το θεωρεί ενοχλητικό. Ωστόσο, το 49% των μαθητών εντοπίζει έναν πιθανό κίνδυνο σε αυτή την τακτική των πλατφορμών. Από αυτούς, το 39% επισημαίνει ότι η πρακτική αυτή τούς οδηγεί στο να αφιερώνουν περισσότερο χρόνο στο διαδίκτυο απ’ ό,τι είχαν αρχικά σκοπό. Το φαινόμενο αυτό συνδέεται με τον λεγόμενο εθιστικό σχεδιασμό (addictive design) των πλατφορμών, που στοχεύει στο να κρατά τον χρήστη όσο το δυνατόν περισσότερο ενεργό και συνδεδεμένο, συχνά χωρίς να το αντιλαμβάνεται.

Το εύρημα αυτό ενισχύει την ανάγκη για μεγαλύτερη διαφάνεια και λογοδοσία στους μηχανισμούς σύστασης περιεχομένου, όπως ρητά απαιτεί ο DSA για τις VLOPs, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για ανήλικους χρήστες.

Διαδικτυακός εκφοβισμός

Ο διαδικτυακός εκφοβισμός αφορά τόσο μαθητές Δημοτικού όσο και τους μαθητές της Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Στο Δημοτικό, το 6 % δηλώνει ότι έχει πέσει θύμα και το 9 %  ότι έχει υπάρξει μάρτυρας. Στο Γυμνάσιο/Λύκειο, το 6 % έχει πέσει θύμα και το 15 % έχει γίνει μάρτυρας, όμως οι περισσότεροι προσπαθούν να το διαχειριστούν μόνοι τους ή να στηρίξουν το θύμα χωρίς να το αναφέρουν. Τα στοιχεία δείχνουν την ανάγκη για ενίσχυση της ενημέρωσης και στήριξης σε όλες τις ηλικίες.

Κίνδυνοι Διαδικτύου

Αν και τα παιδιά Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης αισθάνονται ότι έχουν επαρκή ενημέρωση για την ασφαλή χρήση του διαδικτύου, η πραγματικότητα φαίνεται να απέχει. Το 18 % έχει δεχτεί να συναντηθεί με κάποιον που γνώρισε διαδικτυακά, το 13 % αποδέχεται αιτήματα φιλίας από αγνώστους, το 12% έχει μοιραστεί πολύ προσωπικές φωτογραφίες.

Κίνδυνοι στα κοινωνικά δίκτυα

Σύμφωνα με τις απαντήσεις των μαθητών Γυμνασίου/Λυκείου, ο σημαντικότερος κίνδυνος που αντιλαμβάνονται από τη χρήση των κοινωνικών δικτύων είναι η κλοπή ή διασπορά προσωπικών δεδομένων (27%). Ακολουθεί η παράσυρση σε υπερβολική ενασχόληση με τα κοινωνικά δίκτυα (24%), γεγονός που υποδηλώνει ότι τα παιδιά αναγνωρίζουν τον κίνδυνο εθισμού και σπατάλης χρόνου. Στη συνέχεια, αναφέρουν ως κίνδυνο τις επαφές με αγνώστους (16 %) και τέλος η παραπληροφόρηση (15 %) αξιολογείται
ως επίσης υπαρκτός αλλά λιγότερο άμεσος κίνδυνος.

Γνώσεις και περιορισμοί στη χρήση εργαλείων αναφοράς (Report & Block)

Η πλειοψηφία των μαθητών Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (93 %) δηλώνει ότι γνωρίζει πώς να κάνει αναφορά (report) ή αποκλεισμό (block) περιεχομένου ή χρηστών, ενώ το 29 % των μαθητών Δημοτικού δηλώνει ότι δεν έχει τις ίδιες γνώσεις ή δεξιότητες.

Μπορείτε να δείτε αναλυτικά τα αποτελέσματα της έρευνας, καθώς και τη σύγκριση με τα αντίστοιχα ευρήματα της πανελλαδικής μελέτης που είχε πραγματοποιήσει το Ελληνικό Κέντρο Ασφαλούς Διαδικτύου του ΙΤΕ το 2019 εδώ.  Οι δύο έρευνες βασίστηκαν σε κοινές ερωτήσεις, απευθύνθηκαν στην ίδια ηλικιακή ομάδα παιδιών και καλύπτουν τις ίδιες γεωγραφικές περιοχές, γεγονός που επιτρέπει μια αξιόπιστη σύγκριση. Τα συγκριτικά στοιχεία αναδεικνύουν ορισμένες σημαντικές τάσεις και μεταβολές στις διαδικτυακές συνήθειες των παιδιών και στη χρήση των κοινωνικών δικτύων τα τελευταία χρόνια.

Οθόνες και παιδιά: Τι λένε οι ειδικοί και τι πρέπει να προσέχουν οι γονείς

Οι οθόνες είναι μέρος της καθημερινής ζωής των παιδιών: τηλεόραση, τάμπλετ, υπολογιστές, κινητά τηλέφωνα. Είναι φυσικό να προκαλείται ανησυχία στους γονείς για το πόση ώρα και με ποιον τρόπο τα παιδιά χρησιμοποιούν αυτές τις συσκευές.

Το κρίσιμο δεν είναι μόνο πόση ώρα περνούν τα παιδιά μπροστά σε μια οθόνη, αλλά τι βλέπουν και πώς αλληλεπιδρούν με αυτό. Η τεχνολογία δεν είναι από μόνη της «καλή» ή «κακή» — όλα εξαρτώνται από τον τρόπο χρήσης της. Δεν είναι οι ώρες μπροστά στην οθόνη που προβληματίζουν, αλλά η απουσία ποιοτικού περιεχομένου, καθοδήγησης και ουσιαστικής αλληλεπίδρασης.

 

Ο επιτρεπτός χρόνος δεν είναι μόνο θέμα αριθμών

Η παρατεταμένη και παθητική χρήση οθονών, χωρίς συμμετοχή, μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τη σωματική και γνωστική ανάπτυξη του παιδιού. Ειδικότερα:

 

Όταν η τεχνολογία γίνεται εργαλείο μάθησης

Αντί να “δαιμονοποιούμε” την τεχνολογία, μπορούμε να την εντάξουμε δημιουργικά στην καθημερινότητα του παιδιού. Έρευνες δείχνουν ότι:

 

 Συστάσεις από τους ειδικούς

 Αμερικανική Ακαδημία Παιδιατρικής:

 Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ):

 

Ο ρόλος του γονέα

Η σχέση του παιδιού με την τεχνολογία μπορεί να γίνει ευκαιρία μάθησης και σύνδεσης. Τι μπορούμε να κάνουμε:

 

Χρήση της Τεχνητής Νοημοσύνης στην τάξη: Ευκαιρίες και προκλήσεις

Τα παιδιά και οι έφηβοι μεγαλώνουν σε έναν ψηφιακό κόσμο, όπου εργαλεία όπως το ChatGPT, οι έξυπνες συσκευές και τα αυτοματοποιημένα συστήματα είναι πλέον μέρος της καθημερινότητάς τους.

Μέσα σε αυτό το περιβάλλον, ο ρόλος του εκπαιδευτικού γίνεται πιο κρίσιμος από ποτέ. Δεν αρκεί να παρέχει γνώση, καλείται να αναπτύξει την ψηφιακή παιδεία, την κριτική σκέψη και την ηθική επίγνωση των μαθητών.

Ο εκπαιδευτικός σήμερα χρειάζεται να βοηθήσει τους μαθητές:

 

Προβληματισμοί και προκλήσεις για το σχολείο

Καθώς η τεχνολογία εξελίσσεται, αναδύονται κρίσιμα ζητήματα:

 

Πώς μπορούν να δράσουν οι εκπαιδευτικοί;

 

  1. Καλλιέργεια Ψηφιακής Παιδείας

 

  1. Ενίσχυση της κριτικής σκέψης

 

  1. Ανίχνευση και πρόληψη λογοκλοπής

 

  1. Ανάπτυξη συναισθηματικής νοημοσύνης

 

  1. Αξιοποίηση της AI με παιδαγωγική προσέγγιση

 

  1. Συμμετοχή στον δημόσιο και εκπαιδευτικό διάλογο

 

Η τεχνητή νοημοσύνη ήρθε για να μείνει – και είναι στο χέρι μας να εξοπλίσουμε τους μαθητές με γνώση, ήθος και δεξιότητες, ώστε να ζήσουν, να εργαστούν και να συνυπάρξουν με αυτήν, με ασφάλεια και υπευθυνότητα.

Πηγή: common sense education

Created by OpenIT
Copyright 2019 © SaferInternet4Kids.gr. All rights reserved.
Accessibility by WAH